Félagsbréf - 01.12.1963, Síða 26

til hægffarauka í umræðu, og þá með
fyrirvara) : skáldskaparverkið er að-
eins til í þessu tiltekna formi og hvergi
utan þess. Verkið er ósundurgreinan-
legt: „formið“ ákvarðar efni ]>ess,
„efnið“ mótar sér form að hæfi. Sögð
á annan hátt væri sagan önnur. Að
hinum sígilda epíska söguhætti, sem
skáldsagnahöfundar seinni tima hafa
þegið í arf, er sögumaðurinn alsjá-
andi, alvitur: hann þekkir öll deili
á sögufólki sínu, orðum þess, atferli
og innra lífi og þeim rökum sem til
alls þessa liggja, og segir af létta allt
sem hann hirðir. Sögumaðurinn er
sjálfur fyrirferðarmest persóna í verk-
inu — og stendur þó utan þess. Við
þessum yfirgangi hins epíska sögu-
manns eru reistar margvíslegar skorð-
ur. Viðleitni margra höfunda er að tak-
marka hlutverk sögumannsins sem mest
má verða, dramatísera söguna; aðrir
leitast með ýmsu móti við að færa
sögumanninn inn í sjálft verkið. Það
er gamalkunn söguregla að segja að-
eins það sem „stutt yrði vitnum“, það
sem „fleiri gætu vitað“ en sögumaður
eða söguhetja. Þaðan er skammt til
að gera sögumanninn sjálfan að slíku
vitni, segja söguna í fyrstu persónu
og leggja hana í munn nokkurn veg-
inn hlutlausum aðila í útjaðri sögunu-
ar. Sagnameistarar eins og Melville og
Dostojevskij og Conrad hafa tíðkað
þessa aðferð; mér kemur stundum í
hug að Gunnar Gunnarsson hafi lesið
hinn síðastnefnda með mestu gaum-
gæfni.
í gerð Svarlfugls má greina að
þrjá þætti, eða þrep inn til sögunn-
ar. Einn er umgerð hennar, ytra til-
22 FÉLAGSBRÉF
efni þess að hún er sögð: drukknun
Hilaríusar Eyjólfssonar haustið 1817;
sagan er „skriftamál fátæks og harm-
þrungins föður.“ Annar er sjálfslýs-
ing Eyjólfs og saga hans fimmtán ár-
um fyrr: hagur hans í Saurbæ, skipti
þeirra Páls bróður hans, brúðkaup
Eyjólfs og Ólafar úr Keflavík.* Þriðji
er frásögn sjálfra Sjöundármála eins
og þau horfa við Eyjólfi þar sem
þau gerast fyrir sjónum hans. Þessir
þættir eru mjög misjafnir fyrirferðar
í sögunni, en undir samhæfingu þeirra
er verkið allt komið; það stendur eða
fellur með þeim trúnaði sem lesandi
leggur á stöðu Eyjólfs og vanda, með
sannleiksgildi hans í verkinu. Þetta
er vandi þessarar sögugerðar: að fá
sögumanninum stað innan verksins
sem réttlæti milligöngu hans milli
sögunnar og lesandans, staðfesti nauð-
syn hennar; sú nauðsyn er einn mun-
ur hennar og eiginlegrar minninga-
skáldsögu þar sem sögumaðurinn er
sjálfgefinn.
Minningaskáldsaga: sögugerðin er
að sönnu fjölbreytileg, en samkenni
hennar einkum þessi: frásögn (í fyrstu
persónu) af liðnum tímum, sögumað-
urinn sjálfur eina samtengingarafl
sögunnar, fólk og atburðir sögu-
legt einkum fyrir það að hafa borið
fyrir hann. Minningasaga getur verið
úthverf, atburðarík, með hraðri sögu-
rás; hún getur verið innhverf, kryfj-
andi, kyrrstæð; óþarft er að ætla af
formi slíkrar sögu að höfundur verks-
ins og sögumaður þess séu einn og
* Alls engar sögulegar helmlldlr virðast
vera aö þessum hættl Svartfugls.