Ljóðormur - 01.06.1989, Blaðsíða 47

T. S. Eliot 45
r. S. Eliot
Félagslegt hlutverk ljóðlistar
Ljóóormur kynnir hér lesendum síntun eina af merkustu ritgerðum stór-
skáldsins T.S. Eliots, en hann ritaói margt um ljóölist þó að þekktastur
sé hann fyrir ljóð sín. Þótt menn greini sjálfsagt á um ýmis sjónarmið
Eliots er víst aö þessi ritgerð felur í sér mikið lífsmagn. Skoóanir hans á
áhrifum ljóölistar á tungumál og þýóingu ljóölistar fyrir þjóðmenningu
em og verða í fullu gildi. Og spámannleg orð hans um hættuna á að
menningin veröi einhæfari vegna efnalegs þrýstings, falla beint inn í
menningarumræöuna í Evrópu nú unt þessar mundir jtegar margir óttast
að menningarlegum sérkennum þjóöa sé hætta búnin í því kappi sem
lagt er á efnabagslega samsteypu ríkja. Ritgerðin var fyrst flutt sem
fyrirlestur í Bresk-norsku stofnuninni árið 1943.
Nafn þessarar ritgerðar er líklegt til að skírskota á mismun-
andi hátt til hinna ýmsu lesenda svo að mér hlýtur að fyrir-
gefast að ég skuli byrja á því að útskýra hvað ég á ekki við
með þessari fyrirsögn áður en ég reyni að útskýra hvað ég
hef í huga. Þegar rætt er um „hlutverk" einhvers erum við
vís til að hugsa um hvað viðkomandi fyrirbæri ætti að gera
fremur en hvað það í raun gerir og hefur gert. Það er mikil-
vægt að gera greinarmun á þessu því að ég hef ekki í huga
að fjalla um hvað ég álít að ljóðlist ætti að gera. Fólk sem
segir manni hvað ljóð eigi að gera, einkum ef það eru skáld-
in sjálf sem tala, hefur venjulega í huga þá sérstöku tegund
Ijóða sem það langar sjálft að yrkja. Að sjálfsögðu er alltaf
hugsanlegt að ljóðlist hafi í framtíðinni annað hlutverk en
hún hafði í fortíð, en jafnvel þótt svo sé er ómaksins vert að
skera fyrst úr því hvaða hlutverk hún hafði í fortíðinni, á
ýmsum tímum, á einstökum tungumálum og í veröldinni
almennt.
Eg gæti auðveldlega skiifað um það hvemig ég ber mig
sjálfur að við skáldskapinn eða hvernig mig langar að gera
það. Síðan gæti ég reynt að sannfæra aðra um að það væri
þetta sem öll góð skáld hafi reynt að gera eða hefðu átt að
reyna í fortíðinni — þeim hafi bara ekki tekist það fullkom-
lega en kannski sé það ekki þeirra sök. En líklegt sýnist mér
þetta: Ef ljóðlist — og á ég þá við allan mikinn skáldskap
— hefur engu félagslegu hlutverki gegnt í fortíðinni, þá sé
hún ekki líkleg til að gera það í framtíðinni.
Þegar ég segi allur mikill skáldskapur er ég að leiða hjá
mér aðra aðferð til að fást við efnið. Hægt væri að draga
fram mismunandi tegundir ljóðlistar*, hverja af annarri, og
ræða félagslegt hlutverk hverrar um sig án þess að spyrja