Frón - 01.01.1944, Blaðsíða 15

Aldarfjórðungs sjálfstæði
9
Breytingar á atvinnuháttum.
Langt fram á síðustu öld var þjóðarbúskapur íslendinga aS
mestu meS sama sniSi og veriS hafSi frá miSöldum. LandbúnaSur
og fiskiveiSar voru enn á frumstæSu stigi í allri tækni, og afurSa-
salan nægSi aSeins brýnustu þörfum. PjóSin var bændaþjóS
meS fámenna embættismannastétt í fararbroddi. FiskiveiSar voru
enn ekki orSin sjálfstæS atvinnugrein, iSnaSur enginn, verka-
mannastétt í eiginlcgum skilningi varla til. Á þessu varS stórfelld
breyting um aldamótin siSustu. FiskiveiSarnar urSu á svipstundu
sú máttarstoS sem lyfti íslenzka þjóSfélaginu úr basli undan-
farinna alda og skapaSi fjármagn í landinu til aukinna fram-
kvæmda. En þessi breyting kollvarpaSi um leiS þeim grundvelli
sem íslenzk menning hafSi veriS reist á öldum saman. Fram aS
þessu var íslenzk menning eingöngu bændamenning, sveitamenn-
ing. En nú varS til nýr þáttur í íslenzku þjóSlífi, kaupstaSir og
kauptún meS höfuSborg í broddi fylkingar. Framfarir fiskiveiS-
anna mynduSu kaupstaSina. MeS því aS taka tækni nútímans í
þjónustu sína gat sjávarútvegurinn goldiS hærra kaup og stöSugt
fært út kvíarnar; aukinn afli skapaSi meiri landvinnu í sambandi
viS fiskiveiSarnar; atvinnumöguleikarnir á mölinni margfölduS-
ust; fólksstraumurinn úr sveitum í kaupstaSi hófst.
í kaupstöSum og kauptúnum meS meira en 300 íbúa voru
áriS 1890 11.6 % landsmanna; áriS 1901: 19.8 %, 1910: 32 %, 1920:
42.6 %, 1930: 54.5 %, 1935: 57 %. Nýrri tölur eru hér ekki hand-
bærar, en efalaust er aS vöxtur kaupstaSanna hefur haldiS áfram.
Pess ber þó aS gæta aS langmestur hluti þessa vaxtar kemur
niSur á Reykjavík og nokkra stærri kaupstaSi (SiglufjörS,
Akureyri, Vestmannaeyjar). Reykjavík hefur vaxiS svo ört aS
fádæmi eru í veraldarsögunni aS nokkur höfuSborg hafi vaxiS
eins aS tiltölu. ÁriS 1890 voru í Reykjavík 3900 íbúar, 1901: 6700,
1910: 11600, 1920: 17700, 1930: 28300, 1935: 34200, 1940: 39000.
Ibúatalan hefur þannig tífaldazt á 50 árum. 1 höfuSborginni er
nú um þriSjungur landsmanna, og segja fróSir menn aS slík
hlutföll þekkist annars hvergi í veröldinni nema í Uruguay.
Ressi stökkbreyting á samsetningu þjóSarinnar og atvinnu-
háttum var vel á veg komin 1918, en hefur þó færzt aS marki í
aukana síSan, og áhrifanna á heildarlíf þjóSarinnar fór ekki aS
gæta aS verulegum mun fyrr en eftir 1918. Saga siSustu 25 ára
hefur hins vegar mótazt af þeim erfiSleikum og þeirri baráttu
sem þessi gifurlegu hamskipti þjóSfélagsins hafa haft í för
meS sér.