Frón - 01.01.1944, Blaðsíða 26

20
Jakob Benediktsson
um leiS og hann var lagSur niSur og Útvegsbankinn stofnaSur.
Erlendar ríkisskuldir hækkuSu viS þaS upp í 40,2 milj. kr. aS
meStöldum ábyrgSum. En úr því breyttust ríkisskuldirnar lítiS
allt fram í stríSsbyrjun 1939.
Á árunum 1926—30 var flutt út fyrir um 66 milj. kr. aS
meSaltali á ári hverju. Hæstur varS útflutningurinn áriS 1928.
um 80 milj. kr., og komst hann ekki jafnhátt síSar fyrr en áriS
1940. VerzlunarjöfnuSur þessara fjögra ára var hagstæSur um
samtals nálega 7 milj. kr., en viS þaS er aSgætandi, aS áriS 1930
var hann óhagstæSur um 11,9 milj. kr., því aS þá var verSfalliS
á fiski þegar fariS aS gera vart viS sig.
Þegar kreppan skall á 1930 komu gallar íslenzks atvinnu-
kerfis greinilega í Ijós. FramleiSslan var einhæf og bundin viS
ákveSinn markaS örfárra landa. Um 60 % af verSi útflutningsins
fékkst fyrir þorskinn, sem var seldur næstum eingöngu á Spáni
og ítalíu. Síldin var öll aS heita mátti seld til SvíþjóSar, og
saltkjötiS til Noregs. Hlutdeild sjávarútvegarins í útflutningnum
hafSi fariS sívaxandi. LandbúnaSarafurSir höfSu á árunum 1901
—20 veriS aS meSaltali um 22 % aS verSmagni af öllum út-
flutningi, 1921—25: 13,1 % og 1926—30: 11,2 %. ÚtgerSin hafSi
færzt meir og meir yfir á togara og önnur stærri skip. Pau voru
síSur háS misjöfnum fiskigöngum en smáskipin, en hins vegar
dýrari í rekstri. Hjá smáútgerSarmönnum hurfu seglskip og
árabátar, vélbátar komu í staSinn, og framleiSslukostnaSurinn
óx aS sama skapi. Á sama hátt höfSu bændur bundiS mcira fé
í jarSabótum og byggingum en áSur hafSi þekkzt. En allt þetta
var svo nýtt aS fæstir framleiSendur höfSu greitt endurbætur
framleiSslutækjanna, heldur skulduSu fyrir þau, því síSur aS þeir
hefSu safnaS varasjóSum til aS standast áföll. Þegar afurSasalan
brást, varS erfitt aS minnka framleiSslukostnaS, og vextir og
afborganir lána urSu þá flestum drápsklyfjar. AfleiSingarnar
urSu sömu og annars staSar í veröldinni: minnkun framleiSslu,
atvinnuleysi og vaxandi fátækt.
VerSfalliS á íslenzkum afurSum náSi lágmarki sínu á árunum
1931—32, en þó aS verSiS hækkaSi lítiS eitt úr því, var þaS
hvergi nærri nóg til aS rétta viS fjárhaginn. Innflutningshömlur
annarra landa komu auk þess sérstaklega hart niSur á íslending-
um, sakir þess hve markaSslönd þeirra voru fá. Tilfinnanlegastur
var missir saltfisksmarkaSsins á Spáni. Vegna innflutningshafta
og síSar vegna borgarastyrjaldar þar í Iandi fór saltfiskssalan