Frón - 01.01.1944, Blaðsíða 16

10
Jakob Benediktsson
MeS framförum fiskiveiSanna myndaSist ný stétt framleiS-
enda í kaupstöSunum, sem fljótt varS miklu fjársterkari en
bændur. Samtímis óx upp innlend verzlunarstétt, fjárhagslega
nátengd fiskiframleiSendum, en um iSnaS var varla aS ræSa svo
orS væri á gerandi fyrr en ýmis konar fiskiSnaSur fór aS færast
í vöxt kringum 1930. VerkalýSur kaupstaSanna vann viS fiskiveiS-
arnar, beinlinis og óbeinlínis. Meiri hluti hinna nýju stétta kaup-
staSanna var í fyrstu aSflutt sveitafólk, og má vera aS þaS hafi
átt nokkurn þátt í því aS andstæSurnar milli nýju stéttanna og
sveitanna komu lengi vel ekki verulega fram í stjórnmálum. En
eftir 1918 verSa andstæSurnar æ greinilegri, og þá en ekki fyrr
kemst á fót skipuIögS verkamannahreyfing, sem lætur til sín
taka í atvinnumálum og stjórnmálum.
Stjórnmál.
Fram aS 1918 snerust íslenzk stjórnmál eins og kunnugt er
framar öllu um sambandiS viS Danmörku. Um þaS skiptust þing-
flokkarnir, en ekki eftir hagsmunum stétta eSa atvinnuvega.
MeSan atvinnuvegir landsins voru einhæfir og frumstæSir var
slík flokkaskipting eSlileg, en þegar kom fram á 20. öldina urSu
á henni augljósir annmarkar. Stéttarhagsmunir og skoSanir á
sjálfstæSismálinu fóru ckki alltaf saman. Á síSustu árunum fyrir
1918 fór líka aS brydda á flokksmyndunum af öSru tagi. Á þingi
kom þetta fram í stofnun bændaflokks, sem síSan tók sér nafniS
Framsóknarflokkur. Hann var eini þingflokkurinn fyrir 1918 sem
ekki var myndaSur um sjálfstæSismáliS. Verkamannasamtök þau
sem til voru höfSu enn ekki komizt svo langt aS þau ættu sér
fulltrúa á Alþingi.
ÞaS er því engin furSa þótt allmikill glundroSi væri á flokka-
skiptingu þingsins fyrstu árin eftir 1918. Menn þurftu töluverSan
tíma til aS átta sig á nýjum viShorfum, aS venjast þeirri hugsun
aS stærsta flokksmálinu væri nú ráSiS til lykta, og nauSsyn bæri
til aS semja nýjar stefnuskrár um allt önnur grundvallaratriSi.
ÞaS var engin tilviljun aS bændur urSu fyrstir til aS koma sér
niSur á flokksgrundvöll. Kjarninn í pólitískum félagsskap þeirra
voru kaupfélögin, sem höfSu lengi staSiS í harSvítugri baráttu
viS erlenda og innlenda kaupmenn og aflaS bændum mikilla
hagsmuna. Hins vegar var hin nýja borgarastétt kaupstaSanna
svo ung og sundurleit aS hún þurfti lengri tíma aS sameinast,
enda hafSi hún veriS skipt í sjálfstæSismálinu, og því voru í