Frón - 01.01.1944, Blaðsíða 25

Aldarfjórðungs sjálfstæði
19
á árunum 1920—23 versnaSi fjárhagur ríkisins að mun, svo aS
lítiS grynnti á skuldunum. Á þessum árum var árlegur halli á
ríkisbúskapnum 2,2—2,6 milj. kr. Þrátt fyrir aukna tolla og
skatta tókst ekki aS ná jöfnuSi á ríkisreikningnum sakir erfiSrar
afurSasölu og almennrar kreppu. VerzlunarjöfnuSur þessara
fjögra ára var óhagstæSur um samtals 14,4 milj. kr. Til þess aS
halda atvinnulífinu viS varS óhjákvæmilegt aS fá ný lán, bæSi
beint til ríkisþarfa og til bankanna. í árslok 1923 voru beinar
skuldir ríkisins, auk ábyrgSar á bankalánum, 18 milj. kr.
En á árinu 1924 varS breyting til batnaSar. Hagur ríkissjóSs
var réttur viS meS harSvítugum sparnaSaraSgerSum, og afurSa-
salan varS meiri og betri en áSur. Á árunum 1924—25 var
verzlunarjöfnuSurinn hagstæSur um 30,9 milj. kr. Bætt afkoma
landsins sást glöggt á verSsveiflum íslenzku krónunnar. Hún
hafSi falliS jafnt og þétt undanfariS, og komst lægst í marz 1924
í 46,8 % af gullverSi. En úr þvi steig hún hratt þangaS til hún
var komin í kringum 82 % í árslok 1925. Pegar því marki var
náS, var krónan fest viS sterlingsgengiS 22,15, og því hlutfalli
viS pundiS var haldiS óbreyttu þangaS til 1939. Skuldir ríkisins
lækkuSu einnig á árunum eftir 1924, aS vísu mest á pappírnum
vegna gengishækkunarinnar, því aS skuldirnar hafa alltaf veriS
taldar í íslenzkum krónum. í árslok 1928 voru beinar ríkisskuldir
erlendar og innlendar komnar niSur í 11,5 milj. kr. En aS meS-
töldum erlendum skuldum banka og sveitafélaga, sem ríkiS bar
ábyrgS á, voru erlendar skuldir á sama tíma 23,1 milj. kr.
Árin fram aS 1930 voru uppgangsár, og fjárhagur ríkis og
þjóSar stóS meS meiri blóma en nokkru sinni fyrr. Verzlunin
var hagstæS, og framkvæmdir hins opinbera og einstakra manna
meiri cn dæmi voru til áSur. En sá böggull fylgdi skammrifi aS
margir voru helzt til bjartsýnir og lögSu fé í fyrirtæki sem
gáfu ekki strax arS í aSra hönd, ekki sízt bændur. Þeir bættu
jarSir sínar og byggSu bæi fyrir lánsfé, enda var nú miklu
greiSari aSgangur aS því en fyrr, samkvæmt jarSræktarlögunum
frá 1923 og eftir stofnun Byggingar- og landnámssjóSs. En áSur
en varSi skall kreppan á, og vextir og afborganir skulda reyndust
mörgum sá baggi sem ekki varS undir risiS. Sama var aS nokkru
leyti aS segja um ríkisbúskapinn. Skuldir ríkisins uxu eftir 1928,
því aS tekjuafgangur ríkissjóSs var lagSur í framkvæmdir frekar
en til skuldagreiSslu. 1930 bættist verulega viS skuldabyrSina,
þegar ríkiS tók á sig mcginiS af skuldbindingum íslandsbanka,
2*