Fréttablaðið - 22.09.2016, Blaðsíða 48

Bandalög launafólks hafa barist fyrir kynjajafnrétti um langt árabil og okkur sem störfum
fyrir þau bandalög svíður árangurs-
leysið.
En jöfn kjör eru einungis eitt
pennastrik í flóknu mynstri jafn-
réttismála og þegar litið er til ann-
arra jafnréttisþátta blasir við okkur
enn daprari sýn. Afrakstur jafnrétt-
isaðgerða er víðast lítill. Eini áþreif-
anlegi árangurinn undanfarna
hálfa öld virðist vera takmörkuð
viðurkenning á tilverurétti þeirra
sem stíga út fyrir ramma rétttrún-
aðar fyrri tíma í kynhneigð og enn
skilyrtari jánkun við því að konan
ráði yfir líkama sínum. Hið síðara
er meira að segja í hugum margra
háð illa skilgreindum velsæmis-
ramma í klæðaburði eða öðrum
skilyrðum.
Við höfum sett lög og skrifað
reglugerðir. Barið okkur á brjóst
og sagt misrétti heilagt stríð á
hendur. Sett jafnréttismál á stefnu-
skrár stjórnmálaflokka, kjarafélaga,
góðgerðasamtaka og saumaklúbba.
Árangur baráttunnar hefur verið
takmarkaður og oftast skilyrtur.
Eina haldbæra skýringin á fram-
faraskortinum er raunar sú að
aðferðafræði okkar sé röng. Sumir
berjast fyrir launajafnrétti. Aðrir
fyrir jafnrétti til náms, aðgengis,
hjúskapar eða þátttöku í einum
eða öðrum þætti tilverunnar. Konan
getur nálgast launajafnrétti ef hún
hegðar sér eins og karl á vinnumark-
aði. Jafnrétti til náms er lagabók-
stafur sem hefur ekki náð að brjóta
niður múra efnahagsstöðu, uppruna
eða líkamsástands. Öryrkjar horfðu
í von til reglugerða um aðgengi, en
meira að segja opinberar stofnanir
sjá fæstar ástæðu til að starfa eftir
þeim og jafnrétti samkynhneigðra
til fjölskyldulífs er enn háð illskilj-
anlegum skilyrðum. Aldraðir njóta
ekki enn jafnréttis til neins.
Þarna er gagngerra breytinga
þörf. Vonandi getum við öll verið
sammála um það. En hvað ef það
sem þarfnast breytinga varðar
okkar eigin framgöngu?
Getur verið að allir þeir sem til
þessa hafa beitt kröftum sínum í
glímu við einhvern anga jafnréttis-
mála þurfi að snúa bökum saman
um að gera grundvallarbreytingar á
nálguninni að málefninu? Jafnrétti
er mannréttindamál. Í sinni ein-
földustu (og flóknustu) mynd er það
réttur hvers einstaklings til þátttöku í
samfélagi sínu að mörkum eigin getu
og vilja og á sínum eigin forsendum.
Í órafjarlægð
Eins og mál standa erum við í óra-
fjarlægð frá ofangreindri skilgrein-
ingu. Öryrkjar og aldraðir hafa
takmarkaðan þátttökurétt í sam-
félaginu og hafa það sameiginlegt
með atvinnulausum að eiga fremur
að nefnast bótaþolar en bótaþegar.
Aðrir hópar standa einnig frammi
fyrir illa yfirstíganlegum for-
sendum og takmörkunum. Konum
hættir til að segja þessar forsendur
karllægar, en þær eru í raun hvorki
karllægar né kvenlægar. Þær eru
ekki heldur gagnkynhneigðar-
lægar, ungdómslægar eða settar til
höfuðs öryrkjum. Þær eru einhvers
konar seigfljótandi hugmynda-
fræðilegur massi sem virðist hafa
safnast saman í aldanna rás svona
af sjálfu sér. Hljóma líkast tilvilj-
anakenndu bergmáli af röddum
úr djúpi aldanna. Í dag eru þessar
forsendur líklega engum þóknan-
legar, þótt þær geti eftir atvikum
reynst ágætis stjórntæki í höndum
þeirra sem hafa geð til að nýta þær.
Tilgangur þeirra í dag virðist fyrst
og fremst vera að hefta hugmynda-
fræðilega hreyfingu og í nútím-
anum hefur ekkert samfélag efni á
að hægja á þeirri þróun. Síst af öllu
lítið samfélag sem í mörgu virðist
alltaf hokra á mörkum hins byggi-
lega.
Ef við ætlum að nálgast jafnrétti
þurfum við að snúa þessu dæmi við.
Við þurfum að snúa forsendunum á
hvolf. Samfélagið og stofnanir þess
verða að takast þá skyldu á herðar
að skýra misrétti, fremur en að ein-
staklingar eða hópar þurfi að rétt-
læta jafnrétti.
Stofnanir sem skammta hópum
það hlutskipti að geta ekki tekið
nema takmarkaðan þátt í sam-
félaginu eiga ekki tilverurétt. Við
höfum ekki efni á að setja ljós
neins undir mæliker. Hvorki í nafni
veraldlegs né trúarlegs valds. Alls
ekki í nafni stjórnunar eða emb-
ættisþæginda og síst af öllu í nafni
hámörkunar arðs fámennra hópa.
Launagreiðandi sem byggir launa-
greiðslur á einhverju öðru en fram-
lagi launamannsins á ekki erindi í
rekstur. Stjórnvald sem ýtir stökum
hópum út á jaðar samfélagsins og
heftir þannig framlag þeirra er ekki
stjórntækt.
Vissulega eru sú barátta sem
þegar hefur átt sér stað mikilvæg en
betur má ef duga skal. Grundvöllur
jafnréttis liggur á sömu stoðum og
það samfélag sem við byggjum og
felst því ekki síður í viðurkenn-
ingu á lífsgildum allra hópa en rétti
þeirra til einhverra skilgreindra
athafna, hegðunar eða umbunar.
Sú umræða er fram undan.
Greinin er þriðja greinin af þrem-
ur um jafnréttismál.
Jafnréttismál á krossgötum
– hvað þarf eiginlega að breytast?
Sæll, Kári.
Syndaaflausnarsamtal þitt í
Stundinni, þ. 25. ágúst, var fróðlegt.
Þú lýsir þar og viðurkennir ýmsa
skapgerðarþætti sem mörgum eru
löngu ljósir en hefðu ekki þorað að
nefna af ótta við málsókn.
Þú hefur fengist við margt og eitt-
hvað tekist, skrifað og skammast og
komist upp með ýmislegt. Nú held
ég að þú hafir farið langt yfir öll
mörk siðleysis.
Jafnvel þótt þú lýsir þér sem skíthæl
og óhræsi leyfist þér ekki að að níða
konu vegna líkamsvaxtar og andlits-
lags eða karlmann vegna meintrar
samkynhneigðar, eins og þú gerir í
Fréttablaðinu 9. september.
Hannah Grey má hafa verið meiri
um sig en við tveir til samans og
ófríðari en við tveir til samans en
á sama tíma miklu gáfaðri en við
tveir til samans og verk hennar og
orðstír mun varðveitast lengur en
okkar beggja til samans.
Hannah Grey fæddist í Þýskalandi
1930. Faðir hennar flúði með fjöl-
skylduna undan ofsóknum nasista og
var prófessor í sögu við Yale háskóla í
35 ár. Hannah Grey var í Bryn Mawr
College, síðan Fulbright Scholar við
Oxford háskóla. Hún útskrifaðist
með Ph.D í sagnfræði frá Harvard og
var þar assistant professor í nokkur
ár. Hún flutti með manni sínum til
Chicago, varð þar assistant professor
og síðar associate professor við Uni-
versity of Chicago til 1972. Komu þá
fram afburða stjórnunarhæfileikar
hennar. Hún var skipuð stjórnandi
(Dean) College of Arts and Sciences at
Northwestern University 1972. Hún
varð prófessor í sagnfræði við Yale
1974 og provost sem er næstæðsta
staða í háskóla og leysti af sem rektor
(president) 1977-78. Henni var veitt
prófessors- og rektorsstaða (presi-
dent) við University of Chicago 1978
og var það til 1993 og þótti afburða
stjórnandi. University of Chicago telst
meðal bestu háskóla í heiminum.
Hannah Grey var gerð að heið-
ursdoktor við um 60 háskóla, ekki
aðeins í Bandaríkjunum heldur
einnig Oxford og sat í stjórn helstu
vísinda- og menntastofnana. Hún
er löngu viðurkennd sem einhver
áhrifamesti háskólaleiðtogi þessa
tímabils. Hún hefur hlotið Presi-
dential Medal of Freedom, æðstu
orðu Bandaríkjanna, og Medal of
Liberty sem hefur aðeins verið veitt
12 ríkisborgurum fæddum utan
Bandaríkjanna. Þessari einstæðu
konu lýsir þú, Kári, eins og „tveir
vörubílstjórar soðnir saman“. Verður
kvenfyrirlitning öllu meiri?
Hannah Grey mun örugglega hafa
stjórnað af festu og ekki þolað neinn
dólgshátt. Varst þú nokkuð ódæll í
Chicago?
Edward Heath var ekki einn
af farsælustu forsætisráðherrum
Bretlands og vissulega alltaf pipar-
sveinn og margoft orðaður við
samkynhneigð en það hefur aldr-
ei sannast á hann neitt ósiðlegt.
Afstaða þín og aðgerðir við slíku er
vel þekkt en það gæti verið óráðlegt
að níða hann of mikið til að verða
ekki gerður brottrækur úr breskum
farartækjum. Mér sýnist vera þörf á
ítarlegri syndaaflausn.
Kári Stefánsson, gættu þín
Eins og vikið var að í fyrsta hluta greinarinnar þarf að stórbæta aðstöðu fyrir ferðamenn á
landinu svo að náttúruminjar lands-
ins verði ekki fyrir varanlegu tjóni.
Hlutverk ríkisins
Fjármálaráðherra sagði í blaða-
viðtali á dögunum að ríkið ætti
að hlúa að þeim sem minna mega
sín. Það má heimfæra þetta upp á
landeigendur sem ekki hafa efni á
að veita nauðsynlega aðstöðu fyrir
almenning. Sjálfur lít ég á það sem
verðugt og sjálfsagt verkefni fyrir
ríkið að stuðla að góðri og heild-
rænni hugsun um helstu ferða-
mannastaði landsins enda hefur
það verið markmið stjórnvalda
með stefnumörkun á sviði mann-
virkjagerðar að sýna fordæmi og
vera fyrirmynd í að tryggja gæði og
vandvirkni ásamt því að stuðla að
uppfræðslu og vitundarvakningu
um þau verðmæti sem liggja í
góðri byggingarlist[i], eins og segir
í stefnuskrá íslenskra stjórnvalda í
byggingarlist sem verður 10 ára á
næsta ári. Ekki þarf að fara langt út
fyrir borgarmörkin til að sjá ósam-
ræmið á milli orða og athafna á
þessu sviði.
Virðisauki hönnunar
Fyrir 22 árum hratt vegagerðin í
Noregi af stað áætlun sem á íslensku
myndi útleggjast Þjóðlegir ferða-
mannavegir þar sem markmiðið
var að laða ferðamenn að óaðgengi-
legum svæðum og skapa aðlaðandi
umhverfi meðfram vegum landsins.
Hafði vegagerðin þar þá komist að
þeirri niðurstöðu að öryggi á vegum
úti væri ekki aðeins fólgið í rúm-
fræði og verkfræði sjálfra veganna
heldur allri upplifuninni sem fylgir
því að ferðast milli staða. Var hafist
handa um að skipuleggja áningar-
staði, salernisaðstöðu og útsýnis-
staði sem skiptu leiðunum niður
í hæfilega langa áfanga sem gerðu
það að verkum að reynslan af ferð-
inni varð ánægjulegri. Fengnir voru
arkitektar og landslagsarkitektar í
verkin sem túlkuðu staðarhætti og
aðlöguðu mannvirkin aðstæðum á
hverjum stað.
Prógramminu var þegar í stað vel
tekið og brátt voru sveitarfélögin
komin í biðröð með vænlegar hug-
myndir. Ekki hefur það verið mælt
hvaða áhrif verkefnið hefur haft á
ferðamenn. En skemmst er frá því
að segja að vegir þeir sem valdir voru
eru orðnir afar vinsælir meðal ferða-
manna og mörg af verkefnunum sem
byggð hafa verið fengið tilnefningar
til – sum hver hlotið mikilvæg hönn-
unarverðlaun á alþjóðavettvangi.
Teiknistofa mín og félaga minna
hefur tekið þátt í þróun tveggja
slíkra verkefna. Nú á dögunum var
verið að vígja nýjasta áningarstaðinn
á Gaularfjallveginum í Vestur-Nor-
egi. Í tengslum við opnunina upp-
lýstu norskir fjölmiðlar að fjöldi
ferðamanna á svæðinu hefði þegar
margfaldast[ii] og ef þróunin verður
svipuð og á öðrum Þjóðlegum ferða-
mannavegum mun þetta leiða til
fjölda nýrra atvinnutækifæra.
David Basulto, stofnandi hins
heimsþekkta veftímarits um arki-
tektúr ArchDaily, sagði við opnun
Feneyjatvíæringsins í vor að áætlun
þessi sé gott dæmi um að arkitektúr
er afgerandi þáttur í verðmæta-
sköpun, jafnframt því sem hann
stuðlar að vellíðan meðal þeirra
sem hann nota og stolti gagnvart
nánasta umhverfi meðal heima-
manna[iii]. Prófessor í markaðs-
færslu við Verslunarháskóla Nor-
egs, Ragnhild Silkoset, tekur í sama
streng í viðtali við Aftenposten
nýlega og segir að með því að sýna
umheiminum að maður þori að
byggja við erfiðar aðstæður og gefi
ungum arkitektum færi á að spreyta
sig hafi Þjóðlegir ferðamannavegir
markaðsfært Noreg á mjög jákvæð-
an hátt bæði sem ferðamanna- og
iðnaðarþjóð[iv]. Þetta fordæmi
ættu Íslendingar að færa sér í nyt
við þróun ferðamannastaða.
Til þess að náttúru Íslands verði
hlíft fyrir ágangi ferðamanna er
engum vafa undirorpið að leggja
verður í fjárfestingar á næstu árum.
Forvitnilegt verður að sjá hvort
næsta ríkisstjórn Íslands sýni festu
með því að taka til við að móta
heildræna stefnu í ferðamannaiðn-
aðinum og veiti fjármagn í verðug
verkefni þar sem áhersla er lögð á
fagleg vinnubrögð og vel hannað
umhverfi.
[i] Menningarstefna í mannvirkja-
gerð - Stefna íslenskra stjórnvalda
í byggingarlist; Menntamálaráðu-
neytið 2007, síða 9. http://www.
ferdamalastofa.is/static/files/ferda-
malastofa/umhverfismal/j-menn-
ingarstefna_i_mannvirkjagerd.pdf
[ii] https://tv.nrk.no/serie/dagsre-
vyen-21#t=10m52s
[iii] http://www.aftenposten.no/
kultur/Spektakular-utsikt-skaper-
ny-naring-198302b.html
[iv] http://www.aftenposten.no/
reise/Her-er-Norges-nyeste-land-
emerke-722637_1.snd
Arkitektúr og túrismi – annar hluti
Dagur
Eggertsson
prófessor í arki-
tektúr og rekur
arkitektastofuna
Rintala Eggerts-
son arkitektar í
Ósló og Bodö í
Noregi
Forvitnilegt verður að sjá
hvort næsta ríkisstjórn
Íslands sýni festu með
því að taka til við að
móta heildræna stefnu í
ferðamannaiðnaðinum
og veiti fjármagn í verðug
verkefni þar sem áhersla er
lögð á fagleg vinnubrögð og
vel hannað umhverfi.
Ef við ætlum að nálgast
jafnrétti þurfum við að snúa
þessu dæmi við. Við þurfum
að snúa forsendunum á
hvolf. Samfélagið og stofn-
anir þess verða að takast þá
skyldu á herðar að skýra
misrétti, fremur en að ein-
staklingar eða hópar þurfi að
réttlæta jafnrétti.
Þessari einstæðu konu
lýsir þú, Kári, eins og
„tveir vörubílstjórar
soðnir saman“. Verður
kvenfyrirlitning öllu meiri?
Alda Hrönn Jóhannsdóttir
formaður Stéttarfélags lögfræðinga
Bragi Skúlason
formaður Fræðagarðs
Hugrún R. Hjaltadóttir
formaður Félags íslenskra félagsvís-
indamanna
Ragnheiður Bóasdóttir
formaður Félags háskólamenntaðra
starfsmanna Stjórnarráðsins
Sigrún Guðnadóttir
formaður Stéttarfélags bókasafns-
og upplýsingafræðinga
Birgir
Guðjónsson
fv. assistant
professor við
Yale University
School of
Medicine
2 2 . s e p t e m b e r 2 0 1 6 F I m m t U D A G U r36 s k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð I ð
2
2
-0
9
-2
0
1
6
0
4
:2
4
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
4
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
2
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
A
A
7
-8
3
9
C
1
A
A
7
-8
2
6
0
1
A
A
7
-8
1
2
4
1
A
A
7
-7
F
E
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
B

F
B
0
8
0
s
_
2
1
_
9
_
2
0
1
6
C
M
Y
K