Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.10.2015, Blaðsíða 10

* Já ok, við erum sem sagt hætt við að vera fjármála-miðstöð eins og Sviss en ætlum að vera efnahags-legur máttarstólpi eins og Dúbaí. Hvaða ár er aftur?
Elliði Vignisson, bæjarstjóri í Vestmannaeyjum.
Landið og miðin
SKAPTI HALLGRÍMSSON
skapti@mbl.is
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4.10. 2015
UM ALLT LAND
FLJÓTSDALSHÉRAÐ
Bæjarráð hefur ákveðið að
semja við Rafey varðandi
ek
Sv
vin
að t
við l
sem
við
i
ÁRBORG
Biðskýlum á stoppistöðvum strætó í
Árborg fjölgaði um tvö í vikunni þegar
framkvæmda- og veitusvið Árborgar
kom fyrir biðskýlum á tveimur stöðum,
annars
vegar við
Tryggvagötuna,
á móts við
Fjölbrautask
Suður
en h
in
AKRANES
Fyrr á þessu ári flutti Bifr
nýtt og glæsilegt húsnæði miðjuvelli
á Akranesi. Skessuhorn se á því að nú
hafi nýja flutningamiðstöð gið n
Hvítanes, í minningu hjóna
Þórðarsonar og Sigríðar G
Þau bjuggu á Hvítanesi við
á Akranesi og stofnuðu fy
1927. Húsið er 1.690 ferm
og var fullbúið í apríl.Afko
og Sigríðar í beinan karlle
bifreiðastöðina í dag.
HÓLAR Í HJALTADAL
Hinn landskunni hestamað
hrossarækt, Kristinn Huga áðinn
forstöðumaður Sögusetur
Verkefni Kristins verður fy a. að vinna að
framtíðarstefnumótun fyri tjið, afla styrk a il
að tryggja reksturinn til fra Sérstök áhersla
verður á að undirbúa aðko etursins að landsmóti
hestamanna á Hólum 2016 g g gnna við reinin u o
flokkun á ljósmyndasafni s rursins sem er mikið að vöxtum og þa
koma í varanlega geymslu.
Nýting vatnsafls á sér langasögu á bænum Skarði íDalsmynni, nyrst í
Fnjóskadal fyrir norðan. Jóhann
Bessason bóndi þar hófst handa ár-
ið 1875 við gerð mikillar áveitu úr
lindunum norðan við bæinn, rafstöð
var fyrst byggð árið 1929 og er
stöðvarhús hennar elsta mannvirki
sem enn stendur á bænum. Önnur
slík var byggð 1959 og er enn í
notkun.
Áveita Jóhanns náði að lokum til
allra túna á bænum og var hún án
efa mikilvæg forsenda fyrir hinu
mikla búi sem hann hafði á þeim
tíma, að sögn afkomenda hans.
Kornmylla
„Langafi byggði kornmyllu við
áveitulækinn og markar sú fram-
kvæmd upphaf nýtingar vatnsorku
á Skarði. Ekki er vitað hvaða ár
myllan var byggð en líklegast hefur
það verið um 1890,“ segir Jóhann
Skírnisson flugstjóri, langafabarn
nafna síns. Jón bóndi Jóhannsson,
Bessasonar, byggði rafstöðina í
Skarðsá 1929 með það að markmiði
að raflýsa bæinn auk þess að fá
orku til eldunar og upphitunar.
Skírnir sonur hans, sem fæddur var
á Skarði árið 1928 og bjó þar allan
sinn aldur, sagði börnum sínum,
sem nú eiga jörðina, að slík ofurtrú
hefði verið á rafmagninu að föður
hans var sagt að öll eldstæði, hvort
heldur var til upphitunar eða eld-
unar, yrðu óþörf þegar rafmagnið
kæmi.
„Stór kolaeldavél sem var í eld-
húsinu og jafnframt notuð til upp-
hitunar í framhúsinu svokallaða
sem byggt var 1893-94 var því fjar-
lægð áður en reynsla var komin á
rafmagnið,“ segir Jóhann Skírn-
isson. Rafmagnið reyndist síðan
bæði ótryggt og lítið, aðeins 5 kW
en líklega hafa menn gert ráð fyrir
um 8 kW sem var stærð rafalsins.
Kolaeldavélin var því fljótlega sett
á sinn stað aftur og þá við hlið nýju
rafmagnseldavélarinnar. Var upp-
hitun á Skarði því með þessum
hætti þar til byggt var nýtt hús
1939. „Það hús var frá upphafi með
bæði rafhitun og kolakyntri mið-
stöðvarhitun,“ segir Jóhann.
Vatnsvegurinn forsendan
Skírnir, sem lést 2007, sagði svo frá
að veituskurðurinn sem afi hans
hlóð á sínum tíma; í daglegu tali
kallaður Vatnsvegurinn, hefði í raun
verið forsendan fyrir því að hag-
kvæmt þótti að virkja Skarðsá árið
1929. Hann varð þá veituskurður að
inntaki virkjunarinnar sem enn
stendur í Gilinu.
Vélbúnaður virkjunarinnar kom
með skipi til Akureyrar. Sigþór
bróðir Jóns starfaði hjá Rafveitu
Akureyrar, hann tók rafalinn í
sundur þvoði hann og hreinsaði svo
vandlega að hann var enn í fínu lagi
um 1963 þegar hann var seldur í
Háls í Öxnadal.
Ekki var gangráður á þessum
fyrstu rafstöðvum og var spennunni
því handstýrt eftir stórum mælum í
eldhúsinu á þann hátt að hafður var
stór vatnspottur á eldavélinni og þá
ýmist hækkað eða lækkað undir
pottinum eftir því sem notkunin
breyttist! Kynntist húsfreyjan þá
fyrst þeim lúxus að hafa ávallt að-
gang að heitu vatni í eldhúsinu.
Rafmagnið hafði gríðarleg áhrif á
líf fólksins og markaði skörp skil á
milli þeirra sem þess nutu og hinna
sem urðu að láta sér nægja draum-
inn um upplýsta tilveru, ef þannig
má taka til orða.
Jóhann Skírnisson segir að ein-
hverju sinni hafi unglingur á heim-
ilinu spurt ömmuna, Sigrúnu Guð-
mundsdóttur, eiginkonu Jóns
Jóhannssonar, þá háaldraða; og
hafði hún lifað alla tæknibyltingu
20. aldarinnar, hvað henni þætti nú
merkilegast hafa gerst í tækni á
hennar ævi. Ungmennið átti von á
að amma minntist á flugvélar, sjón-
varpið eða traktora en sú gamla
svaraði án umhugsunar: „Það var
þegar rafmagnið kom, þá fékk ég
hrein ljós og heitt vatn,“ og segir
Jóhann að amma hans eigi þar við
þegar rafljósið kom í stað olíu-
lampanna. Rafmagnið færði fókinu
birtu og yl í híbýlin, heitt vatn og
fréttir samdægurs eftir að útvarpið
kom til sögunnar.
Heimarafstöðvar voru upphafs-
stig rafvæðingar sveitanna. „Skarð
var framarlega í þeirri rafvæðing-
FNJÓSKADALUR
Upplýst
tilvera
í sveitinni
ÞEIR SEM EKKI ÞEKKJA ANNAÐ EN OFGNÓTT RAFMAGNS
EIGA EFLAUST ERFITT MEÐ AÐ GERA SÉR Í HUGARLUND
HVÍLÍK BYLTING VARÐ ÞEGAR HEIMARAFSTÖÐVAR VORU
BYGGÐAR TIL SVEITA Á FYRRIHLUTA 20. ALDARINNAR.
BÆRINN SKARÐ Í DALSMYNNI ER GOTT DÆMI UM ÞAÐ.
Skírnir heitinn Jónsson, bóndi á Skarði í Dalsmynni, og Gamli rauður, eins og traktorinn var jafnan kallaður af heimafólki.