Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.10.2015, Síða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4.10. 2015
Minning
F
yrir ári færði Eggert Hauksson, við-
skiptafræðingur og fróðleiksmaður
af húnvetnskum ættum, mér upp-
lýsingar úr dagblöðum og tímaritum
um vesturíslenska konu, Pearl
Pálmason, sem lengi var frægur fiðluleikari í
Kanada, og lék lengst af með Sinfóníu-
hljómsveit Toronto og var um skeið annar
konsertmeistari hljómsveitarinnar.
Eggert hafði haft spurnir af því að Pearl
Pálmason væri skyld mér og ég hefði hitt hana
bæði hér á landi og í Kanada og kynni á henni
nokkur skil. Við Pearl vorum að öðrum og
þriðja að frændsemi. Faðir hennar var Sveinn
Pálmason, bróðir Ingvars Pálmasonar alþingis-
manns, afa míns. Þeir bræður voru Húnvetn-
ingar og ólust mest upp á Ysta Gili í Langadal.
Foreldrar þeirra voru Pálmi Sigurðsson af
Skeggstaðaætt og Guðrún Björg Sveinsdóttir
frá Ysta Gili. Þau hjón bjuggu allvíða en á
Ysta Gili lentu þau í hremmingum á harðinda-
og grasleysisárunum milli 1880 og 1890. Auk
þess hafði Pálmi lengi verið heilsulaus og lést
1884, liðlega fertugur að aldri. Þá hófst
hrakningasaga Guðrúnar, sem ég fjalla ekki
um hér, en hef skrifað um þá sögu og ævi
hennar alla, þótt ekki hafi það birst á prenti.
Við þessar aðstæður var bót í máli að elstu
synir þeirra hjóna, Pálmi Sveinn og Erlendur,
voru komnir um tvítugt og því fulltíða menn að
kalla, þótt önnur börnin væru yngri, þar á
meðal Ingvar 11 ára og Sveinn 7 ára. Móðir
þeirra gat ekki haldið fjölskyldunni saman,
enda eignalaus og skuldug. Sveinn sonur henn-
ar, yngsta barnið, fylgdi henni hvert sem hún
fór, þar til hún andaðist södd lífdaga 1894, 55
ára gömul. Hún var þá flutt austur á Norðfjörð
til sona sinna sem þangað höfðu flust og urðu
þar velmegandi. Erlendur Pálmason, næst-
elstur barna Guðrúnar Bjargar, fæddur 1864,
fluttist nýkvæntur til Kanada árið 1887, kom
sér þar vel fyrir, en dó á besta aldri, en á all-
stóran niðjahóp í Kanada og Bandaríkjunum.
Auk sona Ysta Gils-hjóna, sem nefndir hafa
verið, var Jónas, fæddur 1870, en fjögur af níu
börnum þeirra hjóna höfðu dáið í frumbernsku.
Jónas Pálmason var sá eini bræðranna sem
ávallt átti heima í Húnavatnssýslu, bóndi í Við-
vík og á Kálfshamri, en lést á besta aldri árið
1908. Má með sanni segja að ekki hafi verið
mulið undir langömmu mína um það er lauk.
En nú liggur leið frásagnar minnar vestur um
haf.
Vesturför Sveins Pálmasonar
Sveinn Pálmason var tæplega 17 ára þegar
móðir hans dó. Nokkur vandi hefur mér reynst
að rekja ævi hans síðustu misserin sem hann
var á Íslandi. Ekkert hef ég í höndum sem
bendir til að hann hafi farið til Norðfjarðar
með móður sinni. Það hef ég frá dætrum hans
að hann hafi verið fáorður um för sína til Kan-
ada annað en það, að hann gaf í skyn, að hann
hefði fyrst flust til Noregs, slegist í för með
norskum útflytjendum til Kanada. Víst er að
nafn hans finnst ekki í íslenskri útflytj-
endaskrá. Ekki er óhugsandi að hann hafi lagt
leið sína til Seyðisfjarðar um það bil sem móðir
hans fluttist til Norðfjarðar. Frá Seyðisfirði
voru tíðar skipaferðir til Noregs á þessum ár-
um og algengt að Íslendingar notfærðu sér
það. En svo mikið er víst að Sveinn Pálmason
frá Ysta Gili er kominn til Winnipeg ekki síðar
en 1895, þá á 18. ári, fæddur 9. október 1877.
Honum hefur ekki verið fisjað saman þessum
húnvetnska unglingi sem einn í för gekk þá
slóð sem hann gerði.
Ekki kann ég að segja frá því hvernig Sveini
reiddi í fyrstu af þar vestra, hvernig hann sá
sér farborða. Hins vegar vitum við frændfólk
hans sitthvað um æviferil hans. Sveinn og
Ingvar á Ekru, afi minn, skrifuðust á og kynn-
in héldust þannig allvel. Ruby Sveinsdóttir
sagði mér margt af ævi föður síns og þeirra
hjóna. Af Sveini er það að segja að hann gerð-
ist húsasmiður og verktaki í húsbyggingum og
húsateiknari, forsmiður eins og Hörður
Ágústsson nefndi byggingameistara, sem að
hálfu og heilu unnu sem arkitektar. Verktaka-
starfsemi hans gekk ekki áfallalaust og lauk
um síðir. Að því loknu vann hann verslunar- og
kaupsýslustörf, rak m.a. matvöruverslun í fé-
lagi við aðra á góðum stað í Winnipeg og átti
góð viðskipti við landa sína sem þar bjuggu.
Árið 1907 kvæntist Sveinn Pálmason Gróu
Sveinsdóttur frá Kletti í Reykholtsdal. Hún var
þá 25 ára, Sveinn þrítugur. Hún lést árið 1951,
69 ára að aldri. Sveinn andaðist þremur árum
síðar, 77 ára gamall. Hjónaband þeirra var far-
sælt. Gróa var af
þekktum borgfirskum
ættum. Ræktu þær
systur, Ruby og Pearl,
vel borgfirska frænd-
semi sína og gerðu sér
títt um móðurætt sína.
Í minningargrein í
Lögbergi 31. maí 1951
um Gróu segir að hún
hafi flust til Kanada
1899, 17 ára gömul, en
ekki er getið ástæðu
þeirrar ferðar til svo fjarlægs lands né hvort
hún var þar í venslamannahópi.
Gróu er svo lýst að hún hafi verið fríð kona,
björt á hár og hörund og glæsileg, glaðvær og
félagslynd. Einhver sagði mér, að Gróa hefði
verið snör í snúningum og talsvert farið fyrir
henni, en maður hennar rólyndismaður í dag-
fari og hvorki datt af honum né draup. Því var
bætt við í mín eyru að Gróa hefði elskað mann
sinn heitt og vissi engan honum fremri. Heyrði
ég af vörum fólks vestra, sem þekkti Svein og
Gróu, að þau höfðu á sér gott orð og börn
þeirra talin afbragðsfólk að gáfum og mynd-
arskap.
Gróa Sveinsdóttir og Sveinn Pálmason eign-
uðust fjögur börn. Elstur var Pálmi fiðluleikari
og tónlistarkennari í Winnipeg, næstelst var
Valgerður Ruby, kona Arthurs Dawson
námuverkfræðings í Calgary. Þriðja barnið var
Guðrún Pearl, fiðlusnillingur, sem hér kemur
mest við sögu, og loks Stefán Douglas,
læknanemi, sem féll í Evrópu í heims-
styrjöldinni síðari, rúmlega tvítugur að aldri.
Íslenska var lengst af heimilismál Gróu og
Sveins. En enska var fjölskyldunni jafntöm,
ekki síst börnunum, og ráðandi tungumál
flestra þegar fram í sótti. Þegar ég hitti Pearl
fyrst 12 ára drengur á Norðfirði 1938, talaði
hún við okkur frændfólk sitt á íslensku svo að í
engu skeikaði. Löngu síðar þegar fundum okk-
ar bar saman vestra, hafði hún mjög týnt niður
íslenskunni. Hið sama átti við um Ruby. Þær
skildu íslensku, en treystu sér ekki til að tala
málið, enda eru fáir til lengdar tvítyngdir í eig-
inlegum skilningi. En málkunningjar mínir í
Winnipeg höfðu á orði um Pálma Sveinsson að
hann hefði alla tíð verið vel mæltur á íslensku
og allra manna skemmtilegastur þegar hann
sagði gamansögur á Winnipeg-íslensku. Hann
var fjölgáfaður og mikill húmoristi sem náði
hljóði úr hvers manns barka.
Þetta voru nokkur orð um ættir og uppruna
Guðrúnar Pearl Sveinsdóttur, sem fædd var í
Winnipeg af íslensku foreldri 2. október 1915,
en verður hér nefnd Pearl Pálmason. Hún var
ósvikinn Íslendingur að ætt, en var vitaskuld
kanadískur borgari og bar kanadískt nafn sitt
og nafnfrægð með rentu.
Tónlistarferill Pearl Pálmason
Líf Pearl Pálmason frá ungum aldri var helgað
tónlist með markvissu námi í fiðluleik frá því
heima hjá Pálma bróður sínum. Hann var
nokkrum árum eldri og lagði stund á fiðlunám
og var kominn vel á
veg þegar hann fór að
segja 9 ára systur sinni
til. Pearl sýndi þegar
framúrskarandi næmi á
tónlist og færni í fiðlu-
leik. Þegar á forskóla-
aldri naut hún almennr-
ar tónlistarfræðslu hjá
Ólafi Þorsteinssyni, vin-
sælum tónlistarmanni í
Manitoba, sem þekkt-
astur er fyrir lag sitt
Gimlivalsinn, sem enn er sunginn við ýmis
tækifæri vestra, enda söngvænt lag. Pearl var
kært að minnast þessara fyrstu tónlistarkenn-
ara sinna sem lögðu grunn að því sem hún
varð.
Ellefu ára hnáta lék hún fyrst á opinberum
tónleikum með Pálma. Varð mörgum þá ljóst
að þar var á ferð efni í góðan fiðluleikara. Ári
síðar hlaut hún sérstök silfurverðlaun á loka-
tónleikum fornáms síns í Winnipeg. Þessi verð-
launaveiting var sérstakur heiður, sem aðeins
útvöldum hlotnaðist og var vegabréf til lang-
skólanáms í hljóðfæraleik, enda stóð ekki á því
að sú braut lægi henni opin. Í stuttu máli beið
hennar samfelldur og glæsilegur námsferill
undir handleiðslu heimskunnra snillinga í To-
ronto, London og New York.
Snemma tók hún þátt í tónleikum víðsvegar
og var henni tekið sem mikilhæfum fiðluleikara
og einleikaraefni á námsárum. Því miður vant-
ar mig nánari upplýsingar en Pearl kom oft
fram sem einleikari á fiðlu og með samleik við
aðra. Hef ég vitneskju um að þau Ragnar H.
Ragnar léku saman á fiðlu og píanó á þeim ár-
um, sem leiðir þeirra lágu saman vestra. Ragn-
ar er kunnur sem tónlistarfrömuður á Ísafirði,
en hann var einnig virkur og virtur tónlist-
armaður á Íslendingaslóðum í Kanada og
Bandaríkjunum meira en aldarfjórðung og mat
Pearl mikils. Hitt er annað mál að Pearl ákvað
snemma að keppa ekki svo mjög að einleik-
arastarfi, því að hún sá fram á sífelld ferðalög
stað úr stað og vildi heldur einbeita sér sem
hljómsveitarfiðlari. Í samræmi við það gekk
hún til liðs við Sinfóníuhljómsveit Toronto árið
1942 eftir aðalnám sitt í London og annan und-
irbúning fram til þess tíma. Meginlífsstarf
hennar var þá markað. Hún bast Toronto-
hljómsveitinni svo náið að starf hennar þar
stóð full 39 ár eða 40 starfsannir frá 1942 til
1981.
Einn atburður er oft talinn hin stóra stund í
lífi hennar, er hún kom fram sem einleikari í
Town Hall í New York árið 1948, þá fullþroska
og reyndur fiðluleikari. Sá heiður sem þetta
var tengdist vafalaust því að fyrirfarandi miss-
eri hafði hún verið í framhaldsnámi hjá dr. De-
metriusi Dounis, sem þá var einn helsti stór-
jaxlinn í tónlistarheimi New York borgar.
Önnur stór stund í lífi Pearl var þegar hún
lauk 40 ára starfsferli hjá Toronto-sinfóníunni
með kveðjutónleikum þann 9. ágúst 1981, og
uppskar langvinnt og dynjandi lófatak 10.000
þakklátra árheyrenda sem allir risu á fætur.
Þá var hún hálfsjötug, en í fullu starfsfjöri.
Þótt hún hætti þá störfum, gat hún unað vel
við minningarnar og hið góða orð sem hún
ávann sér sem framúrskarandi hljóðfæraleik-
ari. Árum saman hafði hún verið annar kons-
ertmeistari hljómsveitarinnar og iðulega gegnt
starfi konsertmeistara. Auk þess var hún í
miklum metum í listalífi Toronto og heiðruð
margvíslega fyrir störf sín.
Fjarri fór að Pearl settist í helgan stein að
loknum nær fjórum áratugum með sinfóníu-
hljómsveitinni. Hún átti enn eftir langt og
merkilegt starfstímabil. Einbeitni hennar,
framtakssemi og atorka fékk með sanni að
njóta sín. Stofnaði hún eigin hljómsveitir, jafn-
framt því sem hún gekk til liðs við starfandi
hljómsveitir, stórar og smáar, á ýmsum stöð-
um, leiðbeindi og kenndi. Hún stofnaði m.a.
strengjatríó og strengjakvintett og nefndi eftir
sínu íslenska heiti Perla tríó og Perla kvintett,
svo ég noti íslenska stafsetningu út í gegn! Um
tíma var hún konsertmeistari ungrar sinfóníu-
hljómsveitar í Oakville, nágrannaborg Toronto.
Oakville er raunar þekkt menningarborg, tölu-
vert fólksfleiri en Reykjavík og dæmi um að
listir geta þróast víðar en í heimsborgum.
Þess er vert að minnast að Pearl Pálmason
stundaði tónlistarkennslu meira og minna alla
ævi og fram kemur í heimildum mínum, að
hún var farin að kenna á fiðlu 15 ára gömul.
Hún var ætíð virk í félagssamtökum tónlistar-
manna í Toronto. Um skeið var hún formaður
The Toronto Haliconian Club, sem er félag
kennara sem starfa á fjölþættu sviði lista þar í
borg. Yfirleitt þótti Pearl félagslynd og vin-
Var allur
leikur hennar
myndugur
FIÐLULEIKARINN PEARL PÁLMASON VAR FÆDD Í
WINNIPEG AF ÍSLENSKU FORELDRI 2. OKTÓBER 1915.
HÚN VAR ÓSVIKINN ÍSLENDINGUR AÐ ÆTT, EN VAR
VITASKULD KANADÍSKUR BORGARI OG BAR KANADÍSKT
NAFN SITT OG NAFNFRÆGÐ MEÐ RENTU.
INGVAR GÍSLASON FYRRVERANDI MENNTAMÁLARÁÐ-
HERRA REKUR HÉR SÖGU FIÐLULEIKARANS.
Pearl Pálmason
í blóma lífsins.
* Fjarri fór að Pearlsettist í helgan steinað loknum nær fjórum
áratugum með sinfóníu-
hljómsveitinni. Hún átti
enn eftir langt og merki-
legt starfstímabil.