Fréttablaðið - 21.01.2017, Blaðsíða 20

Inga Dóra Sigfúsdóttir pró-fessor er þekkt fyrir að vera í fremstu röð fræðimanna á Íslandi – og segist frá barns-aldri hafa verið félagsfræð-ingurinn í hópnum, meira
að segja sem unglingur – pönkari
á Hlemmi. Inga Dóra hefur rann-
sakað líðan ungmenna um árabil,
en undan farið hefur hún unnið að
rannsókn þar sem sést að æ algeng-
ara hefur orðið að ungar, íslenskar
stúlkur skaði sig sjálfar.

Alltaf langað að skilja
,,Ég hef sennilega alltaf verið félags-
fræðingurinn í hópnum. Ég hef
alltaf leitast við að skilja hegðun og
líðan fólks. Frá því að ég var ungl-
ingur, pönkari, sem hékk á Hlemmi.
Ég var aldrei í neyslu þó margir hafi
verið það sem ég umgekkst, en ég
hafði mikinn áhuga á öllu fólki. Ég
vildi skilja það,“ segir Inga Dóra.
„Það sem er svo athyglisvert við
starf mitt er hvað heimurinn er
breytilegur. Maður leysir aldrei
neitt í eitt skipti fyrir öll því það er
alltaf eitthvað nýtt að skilja.”
Rithöfundurinn Paulo Coelho
sagði eitt sinn að þegar hann hélt að
hann hefði öll svörin, hefðu spurn-
ingarnar breyst. Inga Dóra stendur
frammi fyrir svipuðum áskorunum
um þessar mundir. Nýjasta rann-
sókn hennar og teymisins sem hún
leiðir sýnir að aukinn kvíði ungl-
ingsstúlkna, sem mikið hefur verið
fjallað um, tengist mikilli notkun
samfélagsmiðla. Við frekari grein-
ingu hefur komið í ljós að stúlkur
sem hafa áhyggjur af líkama sínum
og útliti eru miklu viðkvæmari fyrir
þessum áhrifum samfélagsmiðla.
Með öðrum orðum, magni neikvæð
líkamsímynd áhrif samfélagsmiðla
á kvíða.
Stelpur eru að skaða sig
„Við vitum að mikill kvíði og mikið
þunglyndi hefur aukist meðal ung-
menna, sérstaklega stúlkna. Það
sem er svo sláandi við nýjustu
niður stöðurnar eru að það hefur
samhliða þessari þróun orðið
algjört stökk í tíðni sjálfsskaða
meðal unglingsstúlkna.“
Rannsóknir Rannsókna og grein-
inga, sem Inga Dóra fer fyrir, hafa
verið grunnur að einstökum árangri
Íslendinga í að minnka vímuefna-
notkun barna og unglinga síðustu
áratugi.
Nú vinnur hún að enn viðameira
verkefni sem heitir Lifecourse og
miðar í stuttu máli að því að skilja
betur hvað hefur áhrif á líðan og
hegðun ungmenna. Rannsóknin
er unnin fyrir 2 milljóna evra styrk
frá evrópskum sjóði og Inga Dóra
hlakkar til að takast á við nýjar,
flóknar og erfiðar áskoranir.
„Breytingin sem við erum að sjá
núna á undanförnum árum er að
þessi vanlíðan, kvíði og þunglyndi,
er að magnast hjá þeim hópi sem
hafði það verst áður og sá hópur
sem er verst settur er að verða tölu-
vert stærri. Það er að segja, meðal-
talið hefur ekki breyst en sá hópur
sem er kvíðnastur og þunglyndastur
er orðinn miklu stærri en hann
var. Ég vildi að ég gæti sagt bara –
hættum á Facebook, það er málið.
En þetta er ekki svo einfalt og við
erum ennþá að leitast við að skilja
þetta alveg.“
Samfélagsmiðlar ýkja viðbrögð
Inga Dóra segir að það hafi aldrei
almennilega tekist að útskýra hvað
veldur því að stelpur séu berskjald-
aðri fyrir kvíða og þunglyndi, og
með lægra sjálfsmat.
„Það sem við sjáum samt er að
stelpur eru viðkvæmari fyrir félags-
legu tengslunum sínum. Við sjáum
að neikvæðir viðburðir eru ekkert
endilega meiri eða fleiri í lífi stúlkna
en stráka, en hafa öðruvísi áhrif.
Stelpur virðast viðkvæmari fyrir því
til dæmis að verða viðskila við vin
eða vinkonu. Samfélagsmiðlarnir
magna þetta, sem hefur sannanlega
alltaf verið til staðar, svolítið upp.
Við vitum að stelpur, og konur, eru
viðkvæmari í þessum efnum, sem
ætti engum að koma á óvart því að í
gegnum árþúsundin eru það konur
sem hafa haldið hlutunum saman
þegar kemur að tengslum í fjöl-
skyldum og í samfélaginu. Við erum
ekkert annað en umhverfið okkar
yfir árhundruðin – því genin okkar
taka inn umhverfið smám saman.
Samfélagsmiðlarnir ýkja þannig
hluti sem voru þegar til staðar. Það
að kalla eftir og fá viðbrögð er miklu
einfaldara og heimurinn er hérna
fyrir framan okkur, svo nálægt.
Þú þarft ekki að framkalla myndir
eða bíða eftir að einhver svari svo
dögum skiptir. Lækin koma um
leið.“
Þurfum öll að taka okkur í gegn
Inga Dóra segir heiminn skemmti-
legri fyrir vikið, þ.e.a.s. að hann
breytist í sífellu.
„En svo eru ákveðin grunn atriði
sem eru alltaf þau sömu. Við þurf-
um að ala upp börnin okkar, gefa
þeim tíma og þurfum að tengja við
þau – helst áður en þau komast á
unglingsaldur, þó það sé aldrei of
seint að mynda tengingar. Fyrstu
árin er það sá sem annast þig sem
hefur mestu áhrifin á þig. Eftir því
sem barnið eldist og verður ungl-
ingur, því meiri áhrif fer jafningja-
hópurinn og samfélagið að hafa á
þig. Og við þurfum sjálfsagt öll að
taka okkur í gegn þarna. Allir þurfa
nefnilega stuðning, traust og að hafa
tilgang. Þannig líður mannfólkinu
best.”
En hverskonar samfélag er það
þar sem stór hluti ungs fólks hefur
allavega hugsað um, eða hreinlega
ákveðið, að skaða sjálft sig?
„Það er spurning sem við erum
að takast á við núna. Það að skaða
sjálfan sig er að slökkva innri van-
líðan með líkamlegri þjáningu. Það
er margt sem gæti spilað inn í. Það
er til dæmis miklu auðveldara en
áður að sækja sér hreinlega leið-
beiningar um sjálfsskaða – en það
breytir því ekki að það er eitthvert
tómarúm sem þú ert að fylla ef þú
situr fyrir framan netið og ert að
leita þær upplýsingar uppi. Þarna
komum við enn og aftur að mikil-
vægi skipulags, til dæmis íþrótta-
og tómstundastarfs, því við þurfum
öll að hafa eitthvað við að vera og
finna hlutverk. Einhver þarf að vera
til staðar sem þykir vænt um mann
og manni finnst maður geta leitað
til. Svo er það líka þannig að ung-
menni eru ekkert alltaf að leggja á
ráðin um að gera eitthvað. Hlutirnir
gerast bara stundum. En ef eitthvað
kemur upp á, ef einhverjum líður
illa, er svo mikilvægt að vita hvern-
ig maður á að bregðast við og hvert
maður getur leitað,“ útskýrir Inga
Dóra.
Snúum þessu við
„Nú er mitt meginviðfangsefni, og
það sem við erum að vinna í, að
finna út hvernig við getum dregið
úr eða minnkað líkur á þessari van-
líðan ungmenna og hvernig við
getum snúið þessari þróun hjá ungu
stelpunum við. Nýja Lifecourse-
rannsóknin miðar að því að skoða
betur hvernig líffræðilegu þættirnir
og umhverfið tvinnast saman til að
útskýra þessa hegðun og líðan.“
Hvað geta foreldrar gert til að gera
börnunum sínum lífið auðveldara?
„Ég er frekar lítil reglukona. Við
vitum úr rannsóknum okkar að
það eru ákveðnir grunnþættir sem
skipta verulegu máli í fjölskyldum;
það er stuðningurinn, magn þess
tíma sem foreldrar og börn verja
saman og jákvætt eftirlit. Það er ekki
það sama og reglur. Jákvætt eftirlit
er fólgið í því að þekkja vini barna
þinna, vita hvar þau eru á kvöldin,
hvað þau eru að gera. Svo gildir það
sama og í öllum öðrum samskiptum
– allt byggist á trausti og stuðningi.
Ef þú setur börnunum reglur þá geta
þær virkað öfugt. Þetta á ekki síst
við um íslenska krakka, því það er
Prófessor
Spútnik
Inga Dóra Sigfúsdóttir rannsakar um þessar
mundir sálarlíf ungmenna á Íslandi og setur
í samhengi við samfélagsmiðla. Hún og
eiginmaðurinn tóku í fóstur flóttadreng frá
Kúrdistan, en Ísland var níunda landið sem
hann kom til. Hann er loksins kominn heim.
Inga Dóra gegnir stöðu rannsóknarprófessors við Háskólann í Reykjavík, Columbia-háskóla í New York og nýjustu stöðuna fékk hún rétt fyrir jól, við Karolinska Institutet í Stokkhólmi. FRéttAblAðIð/SteFáN
Svo er það líka þannIg
að ungmennI eru
ekkert alltaf að
leggja á ráðIn um að
gera eItthvað.
hlutIrnIr geraSt bara
StunDum.
Ólöf
Skaftadóttir
olof@frettabladid.is
2 1 . j a n ú a r 2 0 1 7 L a U G a r D a G U r20 h e L G i n ∙ F r É T T a B L a ð i ð
2
1
-0
1
-2
0
1
7

0
4
:4
1
F
B
0
9
6
s
_
P
0
7
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
6
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
9
6
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
C
0
3
-3
3
E
C
1
C
0
3
-3
2
B
0
1
C
0
3
-3
1
7
4
1
C
0
3
-3
0
3
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
0
9
6
s
_
2
0
_
1
_
2
0
1
7
C
M
Y
K