Morgunblaðið - 19.07.2016, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. JÚLÍ 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Raunveru-leikinnberst nú
um á örskots-
stund, hversu
fjarlægur sem vettvangur
hans er. Um helgina rofnuðu
dagskrár erlendra sjónvarps-
stöðva því talið var líklegt að
valdarán Tyrkjahers væri í
uppsiglingu. Atburðarásin
kom eins og beint upp úr
gömlum handbókum um
valdarán. Komið var myrkur.
Fólk var heima. Samgöngu-
æðum var lokað. Skriðdrekar
rúlluðu eftir Bospórusbrúnni
og þotur sprengdu hljóðmúr-
inn til að hræða fólk. Herinn
tók ríkisútvarpið og lét lesa
yfirlýsingu um að hann hefði
neyðst til að taka í taumana
og tryggja lýðræðið. Stjórn-
völd væru sett af og „friðar-
ráð“ stjórnaði landinu.
Erdogan forseti var í
sumarleyfi, og örlög hans
ókunn. Þá gerðist ótrúlegt at-
vik. Útibú CNN í Tyrklandi,
sagðist vera með forsetann á
línunni. Fréttakona hélt á
lofti gemsa sínum og þar birt-
ist andlit forsetans. Hann
skoraði á fólk að þyrpast út á
götur og torg. „Herinn á ekki
skriðdrekana sem nú æða um
strætin. Fólkið á þá. Ekkert
vald er sterkara en vald fólks-
ins,“ sagði forsetinn. Það er
glettni örlaganna að Erdogan
næði í gegnum glufu í fjöl-
miðlum að leysa úr læðingi öfl
sem brutu byltingu hersins á
bak aftur.
Byltingarmenn flýttu sér
að loka útibúi CNN en það var
um seinan. Þjóðfélagsmiðlar
hafa lengi verið fleinn í holdi
forsetans. En nú var þess
gætt að hafa þá opna. Og loks
sameinaðist fjölmiðill fortíðar
þessari framtíðartækni allri
því að hróp og köll tóku að
heyrast úr turnum moskanna
og almenningur var kallaður
út til bænahalds. Með því náð-
ist til tugþúsunda stuðnings-
manna AKP, flokks forsetans.
Áhorfendur í stofum austan
hafs og vestan sáu ekki betur
en að byltingin færi út um
þúfur þegar fjöldinn þusti
upp á skriðdrekana, fyllti
flugvallarbyggingar og hinir
ungu hermenn hikuðu við að
skjóta.
En alþjóðlegu stöðvarnar
mátu stöðuna öðruvísi.
Kannski leituðu þær „upplýs-
inga yfirvalda“ hver í sínu
horni. Flutt var skrítið viðtal
við utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna sem sagði fréttir
óljósar og ekki rétt að kveða
upp úr fyrr en þær yrðu ljós-
ari. Sagt var að að forsetinn í
Hvíta húsinu fylgdist grannt
með.
Klukkustundum
saman hafði legið
fyrir að her Tyrk-
lands reyndi
valdarán en ekki
var tekin afstaða gegn því.
Það var ekki fyrr en langt var
liðið á nóttu í Tyrklandi að
Obama gaf loks út stuðnings-
yfirlýsingu við Erdogan. Þá
var Erdogan kominn til Istan-
bul og sagði valdaránið runn-
ið út í sandinn. Erdogan slapp
naumlega. Örstuttu eftir að
hann komst út úr sumardval-
arstað sínum rigndi þar
sprengjum.
Nú er það eftirleikurinn.
Þúsundir eru handteknar.
Ólögleg vopnuð bylting hers
gegn réttkjörnum stjórnvöld-
um er með verstu glæpum.
En stjórnvöld, sem óvænt
standa slíkt af sér með aðstoð
fjöldans, verða að lúta sínum
lögmálum. Þeim sömu og
gerðu byltinguna siðlausa.
Hvaða nauðsyn bar til þess í
bítið eftir byltingu að hand-
taka hundruð dómara og sak-
sóknara? Vonandi rennur
móðurinn af mönnum. Forset-
inn segist hugleiða hvort rétt
sé að lögleiða dauðarefsingar
á ný. Utanríkismálastjóri
ESB hótar að þá fái landið
ekki aðild að því. En fullyrt
hafði verið í baráttunni um
Brexit að Tyrkir fengju ekki
slíka aðild næstu áratugina!
Erdogan á ekki mikið undir
ESB. Það gerði að vísu
þriggja milljarða evra samn-
ing við Tyrki um flóttamenn.
Það munar um minna. En Er-
dogan getur fyrirvaralítið lyft
upp varnargirðingum svo að
þrjár milljónir flóttamanna
leggi inn í álfuna. Ekki er á
þann vanda bætandi í Evrópu.
En vera má að Erdogan
beini nú sjónum sínum í
austurátt. Hann og Pútín eru
ósáttir um Assad í Sýrlandi.
En Erdogan telur slaginn um
Assad tapaðan. Pútín og Er-
dogan hafa svipaða afstöðu til
Kúrda og sá síðarnefndi
treystir Bandaríkjamönnum
ekki í málefnum þeirra.
Loft er lævi blandið í Tyrk-
landi. Nágrannar og banda-
menn í Nató hafa miklar
áhyggjur. Tyrklandsher er
fjölmennasti her Nató á eftir
þeim bandaríska.
Það er kraftaverk að tyrk-
nesku þjóðinni tókst að
hrinda áformum um valda-
töku hersins. Það yrði þeim
mun dapurlegra ef sá þjóðar-
sigur efldi einræði í landinu
og skerti frelsi til orðs og æð-
is. Forðum sat Erdogan í
fangelsi í nokkra mánuði fyrir
ljóðaflutning gegn yfirvöld-
um. Vonandi horfir hann til
þess á ögurstund Tyrklands.
Miklir atburðir sem
mega ekki enda illa}Slagurinn um Tyrkland
R
ússneska íþróttahreyfingin hefur
stundað umfangsmikla blekk-
ingastarfsemi til að fela lyfja-
notkun íþróttamanna í tugum
greina, ef marka má skýrslu,
sem kynnt var í gær. Skýrslan var gerð að
undirlagi Alþjóðlega lyfjaeftirlitsins, WADA,
og gætu niðurstöður hennar orðið til þess að
Rússar yrðu alfarið útilokaðir frá Ólympíu-
leikunum, sem brátt munu hefjast í Brasilíu.
Vladimír Pútín, forseti Rússlands, tilkynnti
að embættismönnunum, sem nefndir væru í
skýrslunni, yrði vikið tímabundið úr starfi, en
kvaðst vilja sjá haldbetri sannanir. Sagði í yf-
irlýsingu forsetans að um væri að ræða
óheppilegt dæmi um að pólitík smitaðist út í
íþróttir.
Pútín hefur þar ugglaust ætlað að gagnrýna skýrsluna,
en niðurstaða hennar er þvert á móti að rússnesk stjórn-
völd hafi látið pólitík taka völdin í íþróttalífi landsins.
Framferðið, sem lýst er í skýrslunni, er með ólíkindum.
Fullyrt er að á vetrarólympíuleikunum í Sotsíj 2014 hafi
verið átt við þvagsýni í stórum stíl. Íþróttamenn hafi verið
látnir geyma þvagsýni, sem tekin voru áður en þeir
neyttu lyfja til að hjálpa þeim að bæta frammistöðu sína.
Þegar þeir voru látnir gefa sýni á leikunum skiptu þeir
þeim út fyrir hreinu sýnin. Sýnt hefur verið fram á hvern-
ig hægt er að gera þetta án þess að sjáist að átt hafi verið
við glösin með sýnunum.
Þess utan var íþróttamönnunum gefinn lyfjakokteill,
sem styttir tímann, sem hægt er að greina
bönnuð efni í líkamanum.
Höfundar skýrslunnar segja að mest hafi
komið á óvart hve stórt hlutverk rússneska
ríkið lék í blekkingaleiknum. Hafið sé yfir vafa
að ráðuneyti íþróttamála, rússneska lyfjaeft-
irlitið og öryggisstofnanir hafi stillt saman
strengi sína. Reynt hafi verið að villa um fyrir
lyfjaeftirlitinu í 30 íþróttagreinum, þar af 20,
sem keppt er í á sumarólympíuleikunum. Haft
hafi verið rangt við í kringum Ólympíuleikana
í London fyrir fjórum árum, á heimsmeist-
aramótinu í frjálsum íþróttum í Moskvu 2013
og heimsmeistaramóti háskóla í Kasan sama
ár. WADA leggur til í ljósi þessa stórfellda
svindls að Rússum verði meinað að taka þátt í
Ólympíuleikunum.
Misnotkun lyfja er allt of algeng í íþróttum. Eitt er
annars vegar þegar einstaklingur lætur freistast til að
stytta sér leið á toppinn, annað hins vegar þegar svindlið
er ríkisrekið. Umfang ásakananna á hendur Rússum er
slíkt að minnir á ríkisrekna lyfjamisnotkun í austantjalds-
löndunum á tímum kalda stríðsins. Þá voru íþróttamenn
beinlínis neyddir til að neyta lyfja, jafnvel þótt það gæti
orðið til þess að þeir hlytu varanleg örkuml.
Alþjóðlega ólympíunefndin mun í dag funda um málið
og ákveða hvernig bregðast eigi við. Kannski er vænleg-
ast að efna til sérstakra lyfjaleika. Þá verður fullreynt
hvers maðurinn er megnugur fái hann að neyta allra fáan-
legra lyfja. kbl@mbl.is
Karl Blöndal
Pistill
Með öllum tiltækum ráðum
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Jón Birgir Eiríksson
jbe@mbl.is
Orkuspárnefnd sendi á dögunum frá
sér nýja eldsneytisspá sem nær til
ársins 2050. Meðal þess sem kemur
fram í spánni er að innlend olíu-
notkun muni að mestu standa í stað
allra næstu ár en vaxi mikið í milli-
landaflutningum. Upp úr 2020 muni
innlend olíunotkun síðan minnka
verulega, þegar nýir orkugjafar
ryðji sér til rúms og munu þeir hafa
náð góðri fótfestu við lok spá-
tímabilsins.
M.a. er búist við því að eftir 11
ár verði rafbílar 50% nýskráðra
fólksbíla og að sama hlutfalli sendi-
bíla verði náð eftir 14 ár. Til langs
tíma má gera ráð fyrir að 90% fólks-
og sendibíla verði knúnir raforku.
Á síðasta ári notuðu Íslend-
ingar alls 782 þúsund tonn af olíu.
Húshitun með olíu er nú nánast
engin og mun hún minnka enn frek-
ar samkvæmt spánni. Langflest hús
eru þannig upphituð með jarðvarma
eða samtengdu raforkukerfi. Tvær
til þrjár sundlaugar á Íslandi notast
við olíu til upphitunar, en því er
spáð að við enda spátímabilsins, árið
2050, verði aðeins ein slík eftir.
Gasnotkun heimilanna hefur
minnkað talsvert frá árinu 2007, en
þar er það að mestu notað í eld-
unarbúnað. Gasnotkun heimilanna
er um 43% heildarnotkunarinnar á
Íslandi. Í ljósi lítillar uppbyggingar
nýs húsnæðis hefur talan lækkað og
er nú um 20 kg á heimili þar sem
gaseldunartæki eru notuð. Ekki er
búist við að magn á hvert heimili
aukist út spátímabilið.
Nýir orkugjafar
í sjávarútvegi
Fiskiskipafloti Íslendinga er
einn stærsti neytandi olíu á landinu.
Alls voru notuð tæplega 200 þúsund
tonn af olíu á síðasta ári til að knýja
hann.
Eldsneytiskaup erlendra fiski-
skipa hér á landi eru inni í heildar-
tölunni, en miðað er við að þau verði
svipuð og þau hafa verið undanfarin
ár, u.þ.b. 50 þúsund tonn á ári. Inni í
heildartölunni eru ekki kaup ís-
lenskra skipa á eldsneyti erlendis,
11 þúsund tonn.
Þróun síðustu ára hefur sýnt að
olíunotkun í hlutfalli við vélarafl hef-
ur lækkað um tæplega 40% frá
árinu 1999, þegar á heildina er litið.
Gert er ráð fyrir að þetta hlutfall
minnki enn frekar á spátímabilinu.
Því er einnig spáð að eftir 50 ár
verði 50% fiskiskipa knúin með nýj-
um orkugjöfum.
Notkun olíu í landbúnaði er að
mestu bundin við dráttarvélar. Alls
voru notuð 12,8 þúsund tonn af olíu
árið 2014.
Notkun olíu í iðnaði er að
mestu bundin við fiskimjölsverk-
smiðjur, en hún er sveiflukennd
milli ára. Hún hefur þó minnkað
talsvert eftir að fiskimjölsverk-
smiðjur tóku að skipta olíu út fyrir
raforku. Í skýrslunni segir að árið
2017 muni 95% af bræðslu á fiski
geta nýtt raforku.
Samdráttur í bensínnotkun
Bensín er um 30% af olíu-
notkun á Íslandi, en auk þess notar
hluti bifreiðaflotans gasolíu. Hefur
bensínnotkunin dregist saman á
undanförnum árum frá því hún náði
hámarki á árunum 2006-2007, 160
þúsund tonnum. Í fyrra var hún 132
þúsund tonn, en að gasolíu með-
taldri var eldsneytisnotkun bifreiða
um 260 þúsund tonn.
Samdrátturinn skýrist m.a. af
fjölgun nýrra og sparneytnari dísil-
bifreiða. Vegur einnig þungt fjölgun
bílaleigubifreiða, en 84% þeirra eru
innan við fimm ára gamlar og því al-
mennt sparneytnar.
Spáð fyrir um orku-
gjafa framtíðarinnar
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Umferð Bifreiðar eru orkufrekar og stór hluti olíunotkunarinnar stafar
af þeim. Samdráttur hefur orðið í bensínnotkun frá árunum 2006-2007.
Fyrirséð er fjölgun fyrirtækja
sem notast við kol og koks í
framleiðslu sinni. Fyrir er járn-
blendiverksmiðjan á Grund-
artanga, sem er aðalnotandi
þeirra orkugjafa, en á næstu ár-
um bætast við tvær kísilverk-
smiðjur, á Bakka og í Helguvík.
Innflutningur kola nam á síð-
asta ári um 140 þúsund tonnum
og hafði þá minnkað um rúm-
lega 20 þúsund tonn frá árinu
2007. Áætlað er að hann vaxi
smám saman og taki kipp árið
2018 og verði um 226 þúsund
tonn. Sú tala haldist sú sama
fram að lokum spátímabilsins.
Einnig er fjallað um hugsan-
lega kolanotendur sem ekki eru
teknir með í notkunartölunum,
t.d. sólarkísilverksmiðju á
Grundartanga á vegum Silicor
Materials, sem stefnir að því að
ljúka fjármögnun sinni árið
2016, og kísilverksmiðju Thorsil
ehf. í Helguvík sem fyrirtækið
hyggst reisa árið 2018.
Tvær nýjar
verksmiðjur
FLEIRI NOTAST VIÐ KOL