Ægir - 01.12.2015, Blaðsíða 9

sérstöku gjaldi á sjávarútveginn
og með stuðningi atvinnu-
greinarinnar. Takmarkað úthald
og aldur rannsóknaskipanna
hamlar nú rekstri og fram-
kvæmd mikilvægra verkefna.
Mikil þörf er á því að sett verði
fram áætlun um endurnýjun
rannsóknaskipa og tækjabún-
aðar. Hyggilegt væri að setja
hluta þeirra gjalda sem sett
hafa verið á sjávarútveg í dag til
hliðar, til að tryggja eðlilegt við-
hald og endurnýjun rannsókna-
skipa og búnaðar í takt við
tækniframfarir, enda er það
forsenda öflugs rannsókna-
starfs og eðlilegrar þróunar at-
vinnugreinarinnar.
Árið 1974 var fyrsta útibú
Hafrannsóknastofnunar sett á
laggirnar á Húsavík, en nú eru
útibú og starfsstöðvar á Ólafs-
vík, Ísafirði, Skagaströnd, Akur-
eyri, Höfn í Hornafirði og Vest-
mannaeyjum. Útibúin gegna
þýðingarmiklu hlutverki við
gagnasöfnun og öflun upplýs-
inga um gang veiða í hinum
ýmsu landshlutum og auka
tengsl stofnunarinnar við sjáv-
arútveginn. Auk þess rekur Haf-
rannsóknastofnun tilraunaeld-
isstöð að Stað í Grindavík.
Viðfangsefnin í hálfa öld
Þegar hálfrar aldar saga Haf-
rannsóknastofnunar er skoðuð
má merkja ýmiss konar þróun í
viðfangsefnum, aðstæðum og
stöðu rannsóknanna. Tilkoma
rannsóknaskipanna á fyrsta ára-
tug starfseminnar og ný og full-
komin rannsóknaaðstaða að
Skúlagötu 4 voru forsendur
þess að rannsóknirnar stórefld-
ust og hægt var að halda úti
markvissum rannsóknum og
vöktun á fiskistofnum og um-
hverfisaðstæðum.
Ljóst er að viðfangsefnin
liðna hálfa öld breyttust veru-
lega. Árin 1965-’75 einkenndust
af fiskileit sem beindist m.a. að
síld, karfa og loðnu, en líka að
hryggleysingjum, svo sem
rækju og humri. Þá markaðist
tímabilið af hruni síldveiðanna,
hafísárunum og rannsóknum
sem beindust að því að skýra
hrunið og að kanna áhrif um-
hverfisþátta þar á. Á þessum ár-
um komu fiskifræðingar á
stofnuninni að undirbúningi út-
færslu efnahagslögsögunnar í
50 sjómílur árið 1972 og síðar í
200 sjómílur árið 1976, þar sem
fiskvernd var meginstefið.
Næstu tíu árin má segja að
hafi verið tími örra breytinga,
þar sem höfuðverkefnið var að
rannsaka afrakstur nytjastofna
og leggja fram tillögur um tak-
markanir á veiðum til að tryggja
sjálfbærni þeirra. Áfram var Haf-
rannsóknastofnun kjölfestan í
málflutningi stjórnvalda varð-
andi útfærslu landhelginnar.
Og með útkomu „svörtu skýrsl-
unnar“ árið 1976 var svo hinn
alvarlegi tónn gefinn, þar sem
stofnunin lagði til mikinn sam-
drátt botnfiskveiða vegna allt
of þungrar sóknar. Þegar ekki
lengur var við að etja ofveiði er-
lendra fiskiskipa þurfti nú að
takast á við vandann innan-
lands, takmarka eigin veiðar.
Óhætt er að segja að þá hafi
deilur risið um stjórn fiskveiða
af fullum þunga.
Á árunum 1985-1995 tóku
við mikil átök um fiskifræðileg
málefni. Það reyndist erfitt að
draga saman afla og í ofanálag
bættust við deilur um afla-
markskerfið sem án efa gáfu
efasemdarmönnum um fræði-
legan grunn ráðgjafar byr undir
báða vængi. Umræðan var mikil
og áköf þar sem stofnunin var
oft bitbein átaka um það hvern-
ig auðlindunum væri skipt
sanngjarnlega og hverjir væru
best til þess fallnir að sækja
aflann.
Mikið bar þar á vantrausti til
vísindastarfsins. Eitt af því sem
Hafrannsóknastofnun hafði þá
frumkvæði að, til að auka á
trúnað og traust á vísindastarf-
inu og aðila á milli, var í sam-
starfi við atvinnugreinina að
efna til „togararallsins“ svokall-
aða, stofnmælingar botnfiska í
mars ár hvert. Rallið hefur nú
verið framkvæmt í meira en 30
ár og er óháð stofnmæling eða
vöktun fiskistofnanna með
beinni aðkomu sjómanna. Upp-
haflega var samstarfið m.a.
hugsað sem n.k. „sáttargjörð“
vísindamanna og sjómanna,
sem hefur í raun síðar lagt
grundvöll að fiskirannsóknum
og ráðgjöf um sjálfbærar veiðar.
Á þessum árum var líka efnt
til fjölstofnarannsókna, átaks í
vistfræðirannsóknum og þá
leiddu hvalveiðideilurnar til
stóreflingar hvalarannsókna á
vegum Hafrannsóknastofnunar
þar sem leitast var við með
góðum árangri að draga fram
mikilvægi þessara stóru lífvera í
lífríki hafsins.
Umræðunni um fiskifræðileg
álitaefni var engan veginn lokið
á árabilinu 1995-2005. Til þess
að ræða og útskýra vísindin að
Rannsóknaskipin Bjarni Sæmundsson byggður 1970 og „nýi“ Árni Friðriksson byggður árið 2000.
Fiskirannsóknir.
9