Dagblaðið Vísir - DV - 16.06.2015, Blaðsíða 22

22 Skrýtið
Þ
að var á fallegum sumardegi
sem tveir danskir herra-
menn komu heim til okkar,“
segir Helene Thiesen. Árið
var 1951 og hún bjó með
fjölskyldu sinni í Nuuk, höfuðborg
Grænlands.
„Þeir töluðu við mömmu mína og
eldri systur og ég hugsaði með mér:
Hvað eru þeir að gera hér? Ég var
mjög forvitin. Þeir spurðu mömmu
hvort ég vildi fara til Danmerkur.
Ég myndi læra dönsku og fá góða
menntun,“ segir hún.
Mamma hennar neitaði þeim um
beiðnina en þeir héldu áfram að ýta
á hana uns hún gaf loks eftir.
Á fimmta áratug síðustu aldar var
hópur inúítabarna tekin af heimil-
um sínum á Grænlandi og þau flutt
til Danmerkur þar sem átti að endur-
mennta þau og gera líkari „dönskum
millistéttarborgurum“. Helene Thie-
sen var ein þeirra.
Meira en 60 árum seinna krefj-
ast þau afsökunarbeiðni af hálfu
danskra yfirvalda fyrir misheppnaða
tilraun sem leiddi til mikils og óbæt-
anlegs skaða. Þessu greinir frétta-
veitan BBC frá.
Siglt með börnin á skipinu MS
Disko og sett í sóttkví
Yfirvöld í Danmörku höfðu ákveðið
að bæta lífsskilyrði á Grænlandi.
Margir höfðu lifibrauð sitt af sela-
veiðum, fáir töluðu dönsku og
margir voru veikir af berklum.
Dönskum stjórnvöldum þótti besta
leiðin til að betrumbæta ástandið
á Grænlandi að búa til „hinn nýja
Grænlending“. Áætlunin var mót-
uð af góðgerðasamtökunum Save
the Children í Danmörku en senda
átti 6–10 ára börn til fjölskyldna
í Danmörku svo þau fengju góða
menntun.
Margir foreldrar voru tregir til
þess að senda börn sín til Danmerk-
ur en að lokum gáfu sumir eftir.
Í maí 1951 sigldi skipið MS Disko
frá Nuuk með 22 grænlensk börn
um borð til Danmerkur.
Eftir komu barnanna til lands-
ins var þeim tilkynnt að þau myndu
verja sumrinu í sumarbúðum.
„Seinna komst ég að því að við hefð-
um verið í sóttkví. Sveitin var fjarri
allri byggð.“ Fólk var hrætt um að
þau bæru með sér smitsjúkdóma.
Koma inúítabarnanna til lands-
ins var talið svo mikilvægt verkefni
að sjálf drottning Danmerkur heim-
sótti þau.
„Ég skildi ekki neitt. Var í upp-
námi og gekk um alvarleg á svip.
Það er hægt að sjá það á myndum
af heimsókninni. Við hópuðumst öll
í kringum drottninguna en ekkert
okkar brosti.“
Næst voru börnin send til fóstur-
fjölskyldna út um landið allt.
Helene var feimin og hlédræg
hjá fyrstu fósturfjölskyldunni sinni
og gekk illa að aðlagast. Hún hafði
fengið exem og því ákveðið að hún
skyldi búa hjá lækni og fjölskyldu
hans. Til að laga exemið makaði
læknirinn svörtu smyrsli á olnboga
hennar og bannaði henni að leika
sér í stofunni til að eyðileggja ekki
húsgögnin.
Hún var flutt til annarrar fjöl-
skyldu nokkrum mánuðum seinna.
„Seinni fjölskyldan var mikið betri.
Það var gott fólk.“
Aftur heim
Árið eftir voru 16 af börnunum 22,
Helene þar á meðal, send aftur
til Grænlands. Samtökin Save the
Children í Danmörku höfðu komið
því til leiðar að hin börnin yrðu ætt-
leidd af fósturfjölskyldum sínum.
„Þegar skipið stöðvaði við höfn-
ina í Nuuk greip ég litlu ferðatösk-
una mína og hljóp heim í faðm móð-
ur minnar,“ segir Helene.
„Og ég talaði og talaði um allt
sem ég hafði séð, en hún svaraði
ekki. Ég horfði rugluð í augu henn-
ar. Hún svaraði á máli sem ég skildi
ekki. Ekki orð. Ég hugsaði með mér:
Þetta er hræðilegt. Ég get ekki talað
við mömmu mína lengur. Við töluð-
um ólík tungumál.“
Á meðan Helene hafði verið í
burtu höfðu önnur góðgerðasamtök,
danski Rauði krossinn, byggt barna-
heimili í Nuuk. Eftir að hafa búið á
dönskum heimilum áttu börnin ekki
að fara til baka til fjölskyldna sinna
– í umhverfi sem var þeim ekki gott.
„Nýja mamma okkar, forstöðu-
maður munaðarleysingjahælis-
ins, pikkaði í öxlina á mér og sagði
mér að fara upp í bíl, við vær-
um á leið á barnaheimilið. Ég hélt
ég væri að fara til mömmu minn-
ar. „Hvers vegna var farið með mig
á svona heimili? Enginn svaraði.
Þetta var á þeim tímum sem Græn-
land var dönsk nýlenda. Og nýlend-
urherrarnir stjórnuðu öllu. Þú mót-
mæltir ekki Dana. Þú bara efaðist
ekki um það sem þeir sögðu.“
Reynsla Helene hafði varanlegar
afleiðingar. „Í gegnum lífið skildi ég
aldrei hvers vegna ég væri oft leið og
gréti mikið.“
Ekki fengið afsökunarbeiðni frá
dönskum stjórnvöldum
Það var ekki fyrr en 1996, þegar hún
var 52 ára, að hún uppgötvaði af
hverju hún hefði verið tekin af móð-
ur sinni.
Fréttirnar komu ekki frá dönsk-
um stjórnvöldum heldur frá dönsk-
um rithöfundi sem fann fjölda skjala
á danska þjóðskjalasafninu.
„Hún hringdi í mig og sagði:
„Ertu sitjandi?“ og sagði mér síðan
að ég hefði verið hluti af tilraun. Ég
settist niður og grét.“
Helene og hin börnin hittast eins-
taka sinnum en aðeins sjö þeirra eru
á lífi.
„Öllum finnst okkur þetta hafa
verið rangt. Okkur skortir sjálfs-
traust,“ segir hún. Börnin voru fjarri
því að upplifa sig sem fyrirmyndir í
samfélagi sem átti að betrumbæta í
menningarlegu tilliti. Þau enduðu
sem lítill, rótlaus og lítilsvirtur hóp-
ur sem stóð utan við eigið samfélag.
Árið 1998 fékk hún senda afsök-
unarbeiðni þar sem Rauði krossinn
kvaðst „sjá eftir öllu saman“ og hlut-
verki þeirra í ráðabrugginu.
Og loks, árið 2009, báðust
forsvarsmenn Save the Children í
Danmörku afsökunar. En rannsókn
sem gerð var þar í landi sýndi fram
á að sum skjalanna er vörðuðu sam-
tökin hefðu horfið. Samtökin viður-
kenna að þeim hafi vísvitandi verið
eytt.
„Þegar við horfum á það sem
gerðist er ljóst að þetta var hreint
brot á réttindum barna. Það er varla
til regla sem ekki var brotin,“ segir
Mimi Jacobsen, formaður samstak-
anna Save the Children í Danmörku.
„Vellíðan þeirra fékk að víkja fyrir
því að tilraun yrði framkvæmd. Sam-
tökin vildu vel en þetta endaði allt í
tómu rugli. Ætli hugmynd þeirra hafi
ekki verið sú að þeir vildu mennta
börn og færa grænlenskt samfélag til
betri vegar – veita Grænlendingum
betri framtíð.“
Grænlensk yfirvöld báðu dönsku
ríkisstjórnina um formlega afsök-
unarbeiðni árið 2010.
Danski sósíaldemókrataflokk-
urinn, þá í minnihluta, talaði fyrir
því að gerð yrði sjálfstæð rannsókn
á málinu. Síðan, eftir að flokkurinn
myndaði ríkissjórn með öðrum árið
2011, var ekki frekar um málið talað.
Helene segir reynsluna þó hafa
haft ákveðnar jákvæðar afleiðingar í
för með sér, hún hafi eignast dansk-
an eiginmann, þau eignast börn,
stundað nám í Danmörku og síðan
verið forstöðumaður barnaheimilis.
„En hvað dönsk yfirvöld varðar
þá er ég bitur og vonsvikin. Það mun
ég vera þangað til ég dey.“ n
Vikublað 16.–18. júní 2015
JEPPADEKK
Kletthálsi 3 | 110 Reykjavík | 540 4900 | www.arctictrucks.is
Vönduð og endingargóð
vetrardekk sem koma þér
örugglega hvert á land sem er
„Hvers vegna var farið með
mig á svona heimili?“
n Grænlensk börn tekin af heimilum vegna tilraunar n Danir vildu betrumbæta Grænlendinga
„En hvað dönsk yf-
irvöld varðar þá er
ég bitur og vonsvikin. Það
mun ég vera þangað til
ég dey
Helene ásamt eiginmanni og barni.
Móðir og systkini Helene lengst til
vinstri.
Danadrottning ásamt grænlenskum
börnum.
Birna Guðmundsdóttir
birna@dv.is