Gripla - 20.12.2016, Blaðsíða 148

GRIPLA148
aM 194 8°, hins vegar uppskrift af leifum kvers sem hefur haft að geyma
hómilíur og efni guðfræðilegs eðlis. Þessi tvö efnisólíku kver hafa ruglast
saman (eða verið sett saman) af einhverjum ástæðum og þegar þau hafa
verið skrifuð upp, eins og þau hafa komið fyrir, hefur orðið til sú texta-
samsteypa sem lesa má á bl. 1–14 í Hauksbók.
Af ofangreindu leiðir að þrjú fyrstu kverin í 544 hafa að geyma afrit
af þremur textasöfnum: (1) „alfræðiriti“ sem hefur verið að nokkru
leyti sambærilegt við aM 194 8°; (2) hómilíubókarkveri sem hefur m.a.
innihaldið ræður Ælfrics og Imbrudagamál; (3) safnriti sem hefur haft að
geyma leifar af þýðingu á Disciplina clericalis, skapgerðarfræði o.fl. Þessi
greining á röð og samsetningu textanna í handritinu hefur í för með sér að
alfræðikaflarnir í Hauksbók verða sambærilegri við önnur íslensk alfræðirit:
Hauksbókartextinn kynni þá að vera afrit af sambærilegu riti og AM 194
8° er afrit af og fleiri handrit kynnu einnig að vera afrit af.
Þetta þýðir einnig að röð textanna á þessum kverum Hauksbókar stafar
hvorki af meðvitaðri ritstjórnarákvörðun né af því að skrifarinn hefur haft
erlent alfræðirit sér til hliðsjónar við að skipa efninu niður. Þótt sums
staðar megi ráða í ætlun skrifarans af samspili texta og handrits á það ekki
við hér. Röð textanna í fyrri einingunni stafar af kveraruglingi í forriti
og því er ekki hægt að álykta neitt út frá henni um ætlun skrifarans eða
efnislega niðurskipan heildarinnar.
VI
Hvaða ályktanir má draga af ofangreindri skýringu á eðli og samsetn-
ingu alfræðikafla Hauksbókar? í fyrsta lagi að það verður að beita hand-
ritafræðilegum og skriftarfræðilegum mælikvörðum við athugun á textum
handrita og alhæfa ekki út frá því sem blasir við í útgáfum. Kverin þurfa
handritafræðilega og skriftarfræðilega greiningu og jafnframt þarf að skoða
samband textanna í handritinu og handritsins sjálfs. Það er ekki gefið að
handritið í núverandi formi sé eins og það var þegar það – eða einhverjir
hlutar þess – voru upphaflega skrifaðir. algengt var að handrit voru
bundin saman úr efnisólíkum hlutum, nýjum og gömlum, og þennan hátt
á varðveislu handskrifaðra bóka má sjá víða í handritum frá fyrri og síð-
ari öldum. Á miðöldum voru bækur varðveittar með ýmsu móti og ekki
gefið að þær hafi allar verið bundnar inn í heilar bækur, þær gátu allt eins