Skagfirðingabók - 01.01.2015, Qupperneq 132

SKAGFIRÐINGABÓK
132
sunnan við Stafangur, í kirkjunum í
Granvin og Ulvik við Harðangursfjörð
nærri Björgvin, og í stafkirkjunni í
Røldal sem er nokkru sunnar og innar
í landi. Þeir eru sívalir og gildna um
miðbikið, einfaldir og skrautlausir, en
með litlum fleyglaga skorum efst og
neðst og á Orre-fontinum einnig um
miðju. Skorurnar minna á gjarðir á
trétunnum. Á öllum norsku fontunum
eru mjóar rákir að ofan, beggja vegna
við barminn; á Hólafontinum sést innri
rákin vel, neðan við áletrunina.
Skálin á skírnarfontinum á Hólum
líkist þeim norsku um efni, form, stærð
og tiltekin smáatriði í gerð. Líklega
eru þeir allir gerðir í sama verkstæði.
Klébergið í Hólafontinum líkist mest
efninu í fontunum í Granvin og Ulvik,
innarlega við norðanverðan Harðang-
ursfjörð.7 Hólafonturinn er með stærstu
miðaldafontum sem gerðir hafa verið
í Noregi. Hann er 72 cm í þvermál að
utanmáli (innanmál 58 cm, mesta dýpt
skálar 31 cm, líkleg þyngd um 160
kg), næstur er Granvin-fonturinn, 63
cm að utanmáli, en hinir eru minni.8
Stærðin er önnur meginröksemdin fyrir
því að Hólafonturinn sé frá miðöldum.
Niðurstöður Monu Solhaug benda
eindregið til að Hólafonturinn sé ekki
verk Guðmundar Guðmundssonar í
Bjarnastaðahlíð, eins og talið hefur verið,
heldur hafi Guðmundur prýtt fornan
font kirkjunnar og höggvið í hann
skrautverkið. Hafa verið uppi vangaveltur
um hvort Gísli Þorláksson Hólabiskup
hafi keypt frá Noregi óskreyttan miðalda-
font sem hætt var að nota. Mona Solhaug
er á annarri skoðun og telur að Gísli
biskup hafi látið Guðmund smið „höggva
að nýju skírnarfont sem verið hafði í
landinu [rúm] 400 ár, sennilega í hans
eigin dómkirkju.“ (Solhaug 2008, 226–
228).
Eins og fram hefur komið er einkum
tvennt sem vekur efasemdir um að
Hólafonturinn sé frá 1674. Annars vegar
stærð hans og hins vegar að í botni hans
má sjá menjar um að steypt hafi verið upp
í gat til að hleypa vatni úr skálinni. Hvort
tveggja er einkenni á skírnarfontum frá
kaþólskri tíð þegar niðurdýfingarskírn
tíðkaðist. Eftir siðaskipti var farið að
nota litlar skírnarskálar, oft úr messing,
undir skírnarvatnið, sem dreypt var á
höfuð barnsins.
Til þess að styðja þessa niðurstöðu
norska listfræðingsins má benda á
gamlar heimildir um fontinn. Í úttektum
Hóladómkirkju frá sautjándu öld segir:
1628: Fonthúfa yfir fonti, koparkross.
– (Bps. B VIII 4, úttekt þegar
Þorlákur Skúlason varð biskup).
1657: Fonthúfa yfir fonti, koparkross
lítill. – (Bps. B VIII 4 og 5, úttekt
þegar Gísli Þorláksson tók við).
7 Kléberg eða tálgusteinn finnst víða í Noregi, m.a. eru gamlar námur við Harðangursfjörð. Orðið kléberg
(norska: klebersten) merkir eiginlega kljásteinn, en það voru steinar með gati notaðir til að strekkja á
uppistöðunni (lóðréttu þráðunum) í vefstöðunum gömlu. (Kristján Eldjárn 1951, 41–62).
8 Granvin-fonturinn er 63 cm í þvermál (utanmál), innanmál 50 cm, dýpt skálar 30 cm. Ulvik-fonturinn:
utanmál 53 cm, innanmál 43 cm, dýpt skálar 22 cm. Orre-fonturinn: utanmál 54 cm, innanmál 45 cm, dýpt
skálar 24 cm. Røldal-fonturinn: utanmál 53 cm, innanmál 44 cm, dýpt skálar 25 cm. (Solhaug 2000 II, 47, 70,
77, 98).