Fréttatíminn - 11.03.2016, Page 20

samt á endanum að fella gengið til
að forða sjávarútveginum frá hruni.
Við það tók almenningur á sig
snögga kjaraskerðingu. Segja má að
hann hafi með því greitt fyrir björgun
sjávarútvegsins. Á móti mætti halda
því fram að útgerðin hafi greitt fyrir
aukinn kaupmátt almennings með
lakri afkomu.
Þrátt fyrir allskyns æfingar og til-
raunir tókst stjórnvöldum ekki að ná
jafnvægi þarna á milli alla síðustu
öld. Og ekki heldur fram eftir þess-
ari. Tími hás gengis íslensku krón-
unnar í aðdraganda Hrunsins var
ekki góður tími fyrir útgerðina eða
sjávarútveginn, þvert á móti. Þegar
kom að Hruninu voru mörg sjávarút-
vegsfyrirtækin veik af langvarandi
lélegum rekstri. Í ofanálag höfðu eig-
endur margra fyrirtækjanna veðsett
kvóta til að afla fjár til að taka þátt í
spilavítis-kapítalisma óðærisins.
Árið 2008 voru mörg sjávarútvegs-
fyrirtækin illa búin undir áföll. Skuld-
ir hækkuðu og átu upp eigið fé fyrir-
tækjanna. En við Hrunið féll íslenska
krónan og endaskipti urðu á rekstrar-
skilyrðum sjávarútvegsins. Efnahags-
reikningurinn var ef til vill ljótur en
reksturinn hins vegar glimrandi fínn.
Illa rekin fyrirtæki braggast
Þegar reikningar 30 stærstu kvóta-
fyrirtækjanna eru skoðaðir sést hvert
aflið í þessum aðstæðum er. Sjávar-
útvegsfyrirtækin tútna út af hagn-
aði. Þau sem voru sterk áður eru nú
firnasterk. Grandi er með 60 prósent
eiginfjárhlutfall, Samherji 65 prósent
og hlutfallið hjá FISK er 94 prósent,
svo áberandi dæmi séu tekin.
Í árslok 2009 voru 16 af 30 stærstu
sjávarútvegsfyrirtækjunum með nei-
kvætt eigið fé, voru tæknilega gjald-
þrota. Eigið fé þessara fyrirtækja var
samanlagt neikvætt um 47 milljarða
króna. Þau voru með öðrum orðum
mjög illa farin, sokkin í skuldir.
Sum þessara fyrirtækja fengu part
af skuldum sínum niðurfelldan, fá öfl-
uðu nýs hlutafjár en mestur batinn
kom vegna hækkunar afurðaverðs í
kjölfar gengisfalls krónunnar. Aðrir
lykilþættir voru hófstillt veiðigjöld
og síðan lækkun olíuverðs á síðustu
misserum.
Í árslok 2014 var samanlagt eigið
fé þessara 16 fyrirtækja orðið jákvætt
um 22 milljarða króna, samanlagð-
ur viðsnúningur þeirra var upp á
69 milljarða króna. Og 5 milljörðum
króna betur því þessi 16 fyrirtæki
höfðu borgað eigendum rétt tæpa 5
milljarða í arð á þessum fimm árum.
Í árslok 2014 voru aðeins sjö af 30
stærstu kvótafyrirtækjunum með
neikvætt eigið fé og aðeins Vísir,
Bergur Huginn og Soffanías Cecils-
son með umtalsvert neikvætt eigið fé.
Hin fjögur náðu án efa að skila reikn-
ingum með jákvæðu eigin fé 2015.
Ferðaiðnaðurinn er hagvöxturinn
Þrátt fyrir stórbættan hag stærstu
kvótafyrirtækjanna þá hefur það ekki
verið sterkari staða sjávarútvegsfyr-
irtækja sem hefur fært Íslendingum
aukinn hagvöxt undanfarinna ára.
Hluta hans má rekja til göngu mak-
ríls á Íslandsmið en bróðurpartur-
inn er tilkominn vegna fjölgunar
ferðamanna. Og lykilforsenda auk-
ins ferðamannastraums er lágt gengi
krónunnar.
Ef ekki væri fyrir ferðamennina
væri líklega kominn tími til þess á
Íslandi að leyfa gengi krónunnar
að hækka og flytja með því hluta
af gróða sjávarútvegsins yfir til al-
mennings í gegnum lækkun inn-
flutnings. Nú eru hins vegar komnir
ríkir og veigamiklir hagsmunir til að
halda gengi krónunnar lágu til að
verja ferðaiðnaðinn. Hann er vaxtar-
broddur íslensks efnahagskerfis, dríf-
ur bæði áfram byggingariðnaðinn,
dregur niður atvinnuleysi og sogar
gjaldeyri til landsins.
Og ef ekki má hækka gengi krón-
unnar standa stjórnvöld frammi fyrir
nýjum vanda. Hvernig má deila bætt-
um hag sjávarútvegsins með þjóðinni
ef ekki má gera það með gengishækk-
un?
Sem kunnugt er hafa núverandi
stjórnvöld svarað fyrir sitt leyti. Þrátt
fyrir að hafa tekið við akkúrat á því
ári sem gróði sjávarútvegsins var
mestur, og líklega meiri en nokkru
sinni í sögunni, þá lét ríkisstjórn Sig-
mundar Davíðs það verða sitt fyrsta
verk að lækka veiðigjöld á kvótafyrir-
tækin.
Auðlindir og gengisgróði
Það hefur hart verið deilt um veiði-
leyfagjöld á Íslandi frá því stuttu eftir
að kvótakerfið var tekið upp. Órétt-
lætið sem er innbyggt í kerfið, að
sumir fái endurgjaldslaust úthlutað
afnotum úr sameiginlegri auðlegð,
hefur drifið þá umræðu áfram. Ís-
lendingar eru fáir í stóru landi með
víðfeðma lögsögu og gjöful fiskimið
um kring. Það er ríkjandi skoðun á
Íslandi að þessi gæði séu sameigin-
leg eign þeirra sem hér búa. Það var
staðfest í þjóðaratkvæðagreiðslu um
stjórnarskrá þar sem mikill meirihluti
greiddi því atkvæði sitt að þjóðareign
á auðlindum yrði bundin í stjórnar-
skrá.
En þörf á gjaldtöku af sjávarút-
veginum er ekki aðeins réttlætismál
tengt afnotum af auðlindinni. Það er
líka hagstjórnarleg þörf á því að deila
út í samfélagið hagsbótunum af lágu
gengi krónunnar. Slíkar hagsbætur
renna út frá ferðaiðnaðnum sem hef-
ur fjölþætt áhrif á samfélagið, eflir at-
vinnu og færir ótrúlega stórum hópi
fólks aukatekjur og óbeinan hag.
Það er mun erfiðara að sjá þessi
áhrif frá sjávarútveginum. Bættur
hagur hleðst upp innan fyrirtækj-
anna og er að einhverju leyti greidd-
ur upp til eigendanna en hefur engin
viðlíka áhrif í samfélaginu og ferða-
iðnaðurinn.
Í gegnum tíðina hafa stjórnvöld
notað ýmsar aðferðir til að hemja
gengisgróða sjávarútvegsfyrirtækja.
Þegar gengið var fellt var sérstakur
skattur settur á birgðir svo einstök
fyrirtæki högnuðust ekki úr hófi fram
á aðgerð sem kallaði mikla kjara-
skerðingu yfir fjöldann.
Það má því í sögulegu ljósi velta
fyrir sér einhvers konar gjaldtöku af
sjávarútveginum í tímum þess góð-
æris sem nú geisar í kjölfar falls krón-
unnar og ekki sér fyrir endann á.
70 prósent skattur í Noregi
Norðmenn skattleggja olíuiðnaðinn
sinn um 70 prósent af hagnaði. Ef
slíkri skattlagningu væri beitt á Ís-
landi hefðu 30 stærstu kvótafyrir-
tækin greitt um 160 milljónir króna
á síðustu sex árum í ríkissjóð í stað
þeirra 33 milljarða sem fyrirtækin
borguðu í veiðigjöld. Mismunurinn
er 127 milljarðar króna.
Ef við gerum ráð fyrir 50 prósent
gengishagnaðarskatti með innbyggðu
veiðigjaldi hefði skatturinn orðið um
115 milljarðar króna eða 82 milljörð-
um meira en raunin var á.
Stjórnvöld ættu að velta einhverj-
um slíkum kostum fyrir sér. Í raun
stendur ekki lengur til boða að láta
gengi krónunnar styrkjast og lækka
með því afurðaverð sjávarútvegsins,
lækka verð á innflutningi og bæta þar
með kaupmátt almennings. Mikil-
vægi ferðamannaiðnaðar stendur í
vegi fyrir því. Ef ekkert verður að gert
munu sjávarútvegsfyrirtækin halda
áfram að tútna út af fé og drottna í
krafti styrkleika síns yfir samfélaginu
og stjórnmálunum. Sá styrkur er ekki
tilkominn vegna þess að sjávarútvegs-
fyrirtækin séu vel rekin eða stjórnað
af afburðafólki heldur liggja rætur
góðærisins í sjávarútvegi í þáttum
sem forsvarsmenn fyrirtækjanna
hafa lítið sem ekkert með að gera;
lágu gengi krónunnar, ódýru aðgengi
að sameiginlegum auðlindum og lágu
olíuverði.
F E R M I NG
VORIÐ 2016FERMINGARTÍSKAN, FATNAÐUR, GJAFIR, GÓÐAR HUGMYNDIR OG GJAFAKORT FYRIR STELPUR OG STRÁKA.
HVAÐ
FER
ÞER
BEST?
FLOTTUSTU
HAR &
MAKE-UP
TRENDIN
GJAFAKORT ER
GOÐ HUGMYND
OPIÐ: VIRKA DAGA 11-19 FIMMTUDAGA 11-21 LAUGARDAGA 11-18 SUNNUDAGA 13-18 WWW.SMARALIND.IS FACEBOOK INSTAGRAM SNAPCHAT
I S M A R A L I N D
Samherji
Síldarvinnslan
Ísfélagið
Brim
Gjögur
Grandi
Eskja
Skinney-Þinganes
FISK
Vinnslustöðin
Soffanías Cecilsson
Nesfiskur
Stakkavík
Rammi
Bergur Huginn
KG Fiskverkun
Fiskkaup
Jakob Valgeir
Loðnuvinnslan
Þorbjörn
Oddi
Hraðfrystihús Hellissands
Huginn
Frosti
Gullberg
Guðmundur Runólfsson
Runólfur Hallfreðsson
Ós
Ögurvík
HG Gunnvör
Vísir
Hækkun eiginfjár: 46,943 milljónir | Arður: 10,064 milljónir
Arður: 7,979 milljónirHækkun eiginfj.: 19,477 millj.
Hækkun eiginfjár: 11,441 milljón | Arður: 3,714 milljónir
Hækkun eiginfjár: 12,982 milljónir | Arður: 525 milljónir
Hækkun eiginfjár: 12,628 milljónir | Arður: 386 milljónir
Hækkun eiginfjár: 5,683 milljónir | Arður: 6,136 milljónir
Hækkun eiginfjár: 5,276 milljónir | Arður: 4,458 milljónir
Hækkun eiginfjár: 6,611 milljónir | Arður: 2,081 milljón
Hækkun eiginfjár: 7,243 milljónir | Arður: 1,143 milljónir
Hækkun eiginfjár: 2,599 milljónir | Arður: 4,428 milljónir
Hækkun eiginfjár: 6,580 milljónir | Arður: -260 milljónir
Hækkun eiginfjár: 5,917 milljónir | Arður: 0 milljónir
Hækkun eiginfjár: 4,737 milljónir | Arður: 0 milljónir
Hækkun eiginfjár: 3,950 milljónir | Arður: 0 milljónir
Hækkun eiginfjár: 3,266 milljónir | Arður: 87 milljónir
Hækkun eiginfjár: 3,528 milljónir | Arður: -459 milljónir
Hækkun eiginfjár: 2,896 milljónir | Arður: 0 milljónir
Hækkun eiginfjár: 2,527 milljónir | Arður: 338 milljónir
Hækkun eiginfjár: 1,562 milljónir | Arður: 685 milljónir
Hækkun eiginfjár: 2,407 milljónir | Arður: -260 milljónir
Hækkun eiginfjár: 2,126 milljónir | Arður: 20 milljónir
Hækkun eiginfjár: 727 milljónir | Arður: 1,030 milljónir
Hækkun eiginfjár: 1,731 milljón | Arður: 0 milljónir
Hækkun eiginfjár: 1,462 milljónir | Arður: 90 milljónir
Hækkun eiginfjár: 1,446 milljónir | Arður: 31 milljón
Hækkun eiginfjár: 1,336 milljónir | Arður: 132 milljónir
Hækkun eiginfjár: 638 milljónir | Arður: 192 milljónir
Hækkun eiginfjár: 760 milljónir | Arður: 0 milljónir
Hækkun eiginfjár: -1,509 milljónir | Arður: 660 milljónir
Hækkun eiginfjár: -1,627 milljónir | Arður: 0 milljónir
Hækkun eiginfjár: 3,150 milljónir | Arður: 808 milljónir
Mestur hagnaður í góðærinu í sjávarútvegi
Samanlagður arður og hækkun eiginfjár stórra kvótafyrirtækja frá 2009 til 2014.
Ef við gerum ráð
fyrir 50 prósent
gengishagnaðarskatti
hefði hann orðið um
115 milljarðar króna
eða 82 milljörðum
meira en raunin
var á.
20 | fréttatíminn | Helgin 11. mars–13. mars 2016