Fréttatíminn - 11.03.2016, Blaðsíða 50

Mynd | Hari
Jónmundur Grétarsson
leikari er Íslendingur í húð
og hár þótt hann hafi fæðst
á Sri Lanka, enda var hann
alkominn til Íslands þriggja
vikna gamall. Hann segist
aldrei hafa haft neina þörf
fyrir að grafast fyrir um
uppruna sinn, það myndi
ekki bæta neinu við sjálfs-
myndina.
„Ég hef aldrei verið sérstaklega
áhugasamur um að fara til Sri
Lanka einu sinni, en núna undan­
farin ár hef ég samt farið að velta
því fyrir mér að auðvitað ætti mað­
ur að fara og skoða landið þar sem
maður fæddist,“ segir Jónmundur
Grétarsson spurður hvort hann
langi ekki að sjá hvaðan hann
kemur. „Ég hef engan áhuga á því
að leita að blóðforeldrum mínum,
ég á bara mína íslensku foreldra og
sakna einskis. Kannski spilar inn í
hversu ungur ég var þegar ég kom
til þeirra, ég hef orðið var við það
hjá öðrum ættleiddum krökkum
sem ég þekki að eftir því sem þau
voru eldri þegar þau voru ættleidd
virðast þau hafa meiri þörf fyrir að
leita blóðforeldranna.“
Ekki æsa helvítis negrann
Jónmundur ólst upp í Vesturbæn­
um, gekk í Grandaskóla og spilaði
fótbolta með KR. Hann segist ekki
hafa upplifað neina fordóma sem
höfðu djúp áhrif á hann í upp­
vextinum og ekki litið á sig sem
neitt öðruvísi en hina krakkana.
Það var því meiriháttar áfall þegar
sundlaugarvörður í Vesturbæjar­
lauginni kallaði hann negra þegar
hann var tólf ára gamall.
„Ég var að fara í skólasund og
var á línuskautum inni, sem var
víst bannað. Sundlaugarvörðurinn
henti mér út og þegar ég var kom­
inn úr línuskautunum og ætlaði
að fá að fara aftur inn voru krakk­
arnir í bekknum að reyna að opna
fyrir mér. Sundlaugarvörðurinn
hins vegar stóð fyrir hurðinni og
öskraði á krakkana að þau ættu
ekki að vera að æsa þennan hel­
vítis negra upp. Þá fyrst kveikti ég
á einhverju, fór bara að hágráta,
línuskautaði heim og sagði pabba
og mömmu frá þessu. Það varð
auðvitað allt vitlaust. Ég held
þetta hafi verið ennþá meira sjokk
vegna þess að þetta var fullorð­
inn maður, örugglega um sjötugt,
hann hlaut að vita um hvað hann
var að tala.“
Flóttamaður í einhverjum
skilningi
Jónmundur segist svo sem hafa
lent í fordómum síðan þetta var,
sérstaklega í sambandi við fót­
boltaleiki, en hann spilaði með KR
alveg þangað til hann flutti í Garða­
bæinn 15 ára gamall. „Maður lenti
í rasisma á hverju sumri í kringum
fótboltaleikina, annað hvort frá
áhorfendum eða leikmönnum í
öðrum liðum. Ég held samt að það
sé verra úti á landi, allavega varð
ég meira var við þetta þar.“
Spurður hvort hann upplifi að
fordómarnir hafi aukist undan­
farin ár í kjölfar aukinnar umræðu
um ásókn flóttamanna og inn­
flytjenda segir Jónmundur að það
sé ekki hægt að neita því. „Ég held
að fólk almennt geri sér ekki grein
fyrir því hversu mikil áhrif öll
þessi neikvæða umfjöllun hefur.
Nú er ég bara Íslendingur og lít á
mig sem slíkan, en fyrir þann sem
haldinn eru þessum fordómum
er ég innflytjandi og hann kemur
fram við mig sem slíkan. Auðvit­
að má segja að ég sé flóttamaður
í einhverjum skilningi, ég var svo
heppinn að fá tækifæri til að koma
hingað og alast hér upp, þannig að
ég vil bara að við hjálpum þessu
fólki eins mikið og við getum. For­
dómar eitra allt.“
Ekki innflytjandi með hreim
Jónmundur vinnur nú að fjár­
mögnun uppsetningar á leikritinu
Disgraced eftir Ayad Akhtar þar
sem meginstefið er einmitt þeir
lega að segja leigubílstjórum
eða öðrum ókunnugum ævisögu
sína í smáatriðum, þótt uppruni
minn hafi aldrei verið feimnis­
eða launungarmál. Fjölskyldur
eru alls konar og verða til með
ýmsum hætti og það hefur aldrei
verið neitt tiltökumál heima að
við systkinin séum ættleidd.“
Spurð hvort hún hafi ekki farið
að velta upprunanum meira fyrir
sér þegar hún varð sjálf móðir
segir Heiða Björg að það eina sem
hún hafi stundum velt fyrir sér í
sambandi við það sé hvort hún
beri kannski einhver sjúkdóms­
gen sem hún viti ekki af. „Það er
það eina. Ég hélt kannski að ég
yrði uppteknari af þessu eftir að
ég eignaðist börn, en það gerðist
ekki. Ég er sjálf hraust, sjö, níu,
þrettán, og maður getur heldur
ekki drepið sig á áhyggjum af
öllum hlutum. Það kemur þá bara
í ljós.“
Öðruvísi birting fordóma gagn-
vart stelpum
Heiða Björg segist ekki hafa upp­
lifað aukna fordóma gagnvart
öðrum kynþáttum á eigin skinni
en auðvitað viti hún að það sé
fullt af fordómum í samfélaginu.
„Maður sér meiri fordóma í um­
ræðunni, í fréttum og á netinu
en ég hef ekki orðið fyrir þeim
beint. Svo er spurningin auð­
vitað alltaf: hvað eru fordómar?
Það eru fordómar þegar einhver
hrópar að þér ókvæðisorðum, já,
en eru það fordómar þegar ein­
hver horfir á þig og heldur sjálf­
krafa að þú sért útlensk? Eða eru
það fordómar þegar þú heldur
að einhver sé ekki eins klár eða
ekki eins duglegur af því hann er
af öðrum kynþætti? Ég hef alveg
orðið fyrir þannig fordómum, en
það hefur aldrei verið hrópað að
mér ókvæðisorðum. Bróðir minn
hefur hins vegar lent í því, og
kannski er þetta almennt erfiðara
fyrir stráka. Fordómarnir sem
stelpurnar verða fyrir eru dálítið
öðruvísi, ég held til dæmis að
ég sé eina í vinkvennahópnum
mínum sem hefur lent í því að
vera spurð hvað ég kosti. Þetta
er kynjaskipt. Einu sinni fór ég í
starfsmannaviðtal hjá stórri opin­
berri stofnun og starfsmanna­
stjórinn hrósaði mér sérstaklega
fyrir hvað ég talaði góða íslensku.
Þegar ég fer í flug er ég alltaf
ávörpuð á ensku og svo fram­
vegis. En þetta eru ekki fordómar
sem maður tekur neitt inn á sig
eða valda manni óþægindum.“
Öll bara manneskjur
Þegar hún var yngri var Heiða
Björg virk í stjórnmálum, var um
tíma varaformaður ungra jafn­
aðarmanna, en hún segir að eftir
hrun hafi hún misst áhugann á
því að reyna að koma góðu til
leiðar á þeim vettvangi. „Á þeim
tíma fann maður ekki að póli­
tíkin væri að gera það sem mér
finnst hún ætti að vera að gera
og ég hef frekar valið að bæta
samfélagið í gegnum vinnuna
mína heldur en pólitískt starf. En
maður á aldrei að segja aldrei og
hver veit nema maður eigi eftir
að fara aftur inn á þann vettvang.
Það umhverfi heillar ekki eins
og staðan er núna en auðvitað
hræðist maður þennan uppgang
fordóma eins og beraðist í síð­
ustu borgarstjórnarkosningum
og það væri sannarlega verðugt
markmið að taka þátt í pólitík
til að reyna að hamla á móti því
og fá fólk til að skilja að burtséð
frá litarhætti eða trú erum við
öll bara manneskjur, meira og
minna eins.“
Auðvitað má segja að ég sé flóttamaður í einhverjum skilningi, ég var
svo heppinn að fá tækifæri til að koma hingað og alast hér upp.
Fordómar eitra allt
* E f g r e i t t m e ð N e t g í róm a í - j ú n í & s e p t . - o k t .
LONDON
9.999 kr.f rá *
50 | fréttatíminn | Helgin 11. mars–13. mars 2016
20%
afsláttur af
rafmagns­
verkfærum