Fréttatíminn - 11.03.2016, Side 32

lóaboratoríum lóa hjálmtýsdóttir
Kannski mætti kalla þá tíma sem við lifum póst-ný-frjálshyggju. Mörg af þeim vandamálum sem við
glímum við bera einkenni þess að
nýfrjálshyggjan, sem var ríkjandi
hugmyndastefna síðustu þrjá
áratugi, hefur brunnið yfir. Hún er
ekki lengur frjór sjónarhóll, hefur
ekki í sér neitt frjómagn og er fyrir
löngu gengin í lið með hinum ríku
og voldugu. Hinn óþægi gagnrýn-
andi er orðinn hlýðinn þjónn.
Það má endalaust deila um
hvort eitthvert vit var í þessari
hugmyndastefnu í upphafi. Það
má líka deila um hvort þetta var
hugmyndastefna eða safnhaugur
stjórnmálaskoðana, manngildis-
hugmynda, stíls og afstöðu. Eða
tíska. Ef vit var í stefnunni í upphafi
er það löngu uppurið.
Það heyrist vel þegar ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins eru spurðir
hvers vegna ríkið eigi að selja bank-
ana. Þeir segja að það sé ekki hlut-
verk ríkisins að reka banka, án þess
að rökstyðja það á nokkurn hátt. Og
að það fari einkaaðilum betur að
reka banka, án þess að geta bent á
neitt dæmi þar um.
Það er álíka gjöfult að spyrja for-
ystu Sjálfstæðisflokksins um einka-
væðingu eins og að spyrja ungan
skoppara hvers vegna hann sé með
buxnastrenginn á miðjum rass-
kinnum. Hann klæðir sig svona af
því að aðrir gera það; hann heldur
að það sé smart. Eins og forysta
Sjálfstæðisflokksins heldur að það
sé smart að flagga slagorðum ný-
frjálshyggjunnar.
Í Fréttatímanum í dag er fjallað um
ógnargróða kvótafyrirtækja frá
Hruni. Hann hefur orðið til vegna
aðgengis að auðlindum sjávar,
krónískri láglaunastefnu og gengis-
falls íslensku krónunnar. Þegar hin
almennu skilyrði eru með þessum
hætti flytjast gríðarleg verðmæti í
samfélaginu frá meginþorra fólks
til fárra; svokallaðra kvótakónga.
Í Fréttatímanum hefur líka verið
fjallað um hvernig viðskiptabank-
arnir hafa á fáum árum sogað til
sín stjarnfræðilegar upphæðir. Þótt
bankarnir séu að stóru leyti í eigu
ríkisins og lög og opinberar reglu-
gerðir skapi í raun rekstrarskilyrði
þeirra og hagnað; eru þeir reknir
eins og rekstur þeirra sé einkamál
eigandans. Sem í tilfelli þeirra er
eiginlega hálfgeggjuð ímyndun;
ríkið sem einkaaðili.
Í Fréttatímanum hefur líka verið
fjallað um hlutafélagavæðingu
ríkisstofnana í gegnum sorgarsögu
Íslandspósts. Því var lengi trúað að
það myndi sjálfkrafa bæta rekstur
opinberra stofnana að breyta þeim
í hlutafélög og að hlutafélög væru á
einhvern hátt náttúrlegra rekstrar-
form en stofnun, félag eða samtök.
Sú er auðvitað ekki raunin. Í raun
fer almannaþjónustu illa að vera
löguð að skilyrðum hlutafélaga,
hefðum þeirra og eðli. Þetta sést af
sögu Íslandspósts, Ríkisútvarpsins
og fleiri stofnana sem hafa orðið
nokkurs konar skrípi á síðustu
árum.
Dæmin sem hér hafa verið nefnd;
kvótafyrirtækin, bankarnir og
hlutafélagavæddar ríkisstofnanir
með ríkar samfélagslegar skyldur;
eiga það sammerkt að starfa á
mörkum einkareksturs og hins
opinberra. Þetta eru fyrirtæki sem
byggja afkomu sína á sérstökum
heimildum hins opinbera, sókn í
sameiginlegar auðlindir, réttindi
og aðstöðu sem ríkið býr til með
reglum sínum og úthlutun gæða,
einkaleyfi á tiltekinni starfsemi eða
hlutdeild í fákeppnismarkaði. Þegar
við blasir að þessar aðstæður færa
óheyrilegan hagnað til einkaaðila
ber stjórnvöldum að leiðrétta for-
sendurnar.
Bankarnir þöndust ekki út af fé
vegna þess hversu bankamennirnir
voru snjallir. Sömu bankamenn
keyrðu banka í þrot við aðrar að-
stæður fyrir fáum árum svo eftir
var tekið um allan heim. Kvóta-
fyrirtækin soga ekki til sín hagnað
vegna þess að íslenskir útvegsmenn
séu svona snjallir. Sömu fyrirtæki
urðu tæknilega gjaldþrota í hrönn-
um fyrir fáum árum þegar ytri að-
stæður voru atvinnugreininni ekki
eins fáránlega hagstæðar.
Það er hrollvekjandi að horfa til
næstu fimm, tíu eða fimmtán ára
við óbreytt ástand. Ef stjórnvöld
laga ekki forsendur munu bank-
arnir halda áfram að soga til sín
gríðarlegt fé úr samfélaginu. Og þar
sem þessi fyrirtæki skapa engan
auð þá verður það ekki gert nema á
kostnað einstaklinga og fyrirtækja.
Og ef stjórnvöld breyta ekki for-
sendum sjávarútvegsins til að vega
upp á móti hagnaði kvótafyrir-
tækjanna af lágu gengi og ódýru
aðgengi að auðlindinni; munu
fyrirtækin halda áfram að tútna út
og drottna yfir íslensku samfélagi
og stjórnmálum.
Vandinn við að setja þessi mál
á dagskrá er að arfleifð nýfrjáls-
hyggjunnar liggur enn yfir um-
ræðunni. Það er erfitt að ræða um
skil opinberra aðstæðna og einka-
rekstrar, gildi sameiginlegra eigna
og almennings eða samfélagslegar
skyldur einkafyrirtækja þegar þeir
sem ættu að leiða umræðuna eru
frosnir í gömlum kennisetningum
sem hafa afhjúpast sem rangar á
síðustu árum.
Gunnar Smári
Erfitt að
Endurnýjast
á gEldum grunni
Köllunarklettsvegi 1, 104 Reykjavík. Sími: 531 3300. ritstjórn@frettatiminn.is
Útgefandi: Gunnar Smári Egilsson. ritstjórar: Gunnar Smári Egilsson og Þóra Tómasdóttir.
fréttastjóri: Þóra Kristín Ásgeirsdóttir. ritstjórnarfulltrúi: Höskuldur Daði Magnússon. framkvæmdastjóri og auglýsingastjóri:
Valdimar Birgisson. Fréttatíminn er gefinn út af Morgundegi ehf. og er prentaður í 83.000 eintökum í Landsprenti.
32 | fréttatíminn | Helgin 11. mars–13. mars 2016
Síðumúla 30 . Reykjavík . Sími 533 3500
Hofsbót 4 . Akureyri . Sími 462 3504
Justin Bieber
FERMINGAR
TILBOÐ
VOGUE fermingarrúm
Verð frá: 93.520 - Fullt verð frá: 116.900
Sæng og koddi að andvirði 6.980
fylgir með hverju keyptu fermingarrúmi
Með hverju seldu fermingar-
rúmi fer viðkomandi í pott
sem er dreginn út í hverri
viku í 4 vikur og í verðlaun
eru 2x miðar á Justin Bieber
tónleika 9. sept 2016 í
Kórnum Kópavogi 120x200cm | án höfðagafls og fylgihluta
LAUGAVEGI 176 | GLERÁRTORGI | KRINGLAN | LINDESIGN.IS
FERMINGARTI
LBOÐ
RÚMFÖT FRÁ 7
.990 kr.
Tré lífsins
Með útsaum og applikeringu
140x200
Verð nú 9.990 kr
Verð áður 14.990 kr
Friður
Grátt með útsaum
140x200
Verð nú 8.990 kr
Verð áður 12.980 kr
NÚ FYLGJA TVEIR MIÐAR Í
LAUGARÁRSBÍÓ Á MYNDIRNAR
THE BOSS EÐA THE HUNTSMAN
ÖLLUM SELDUM RÚMFÖTUM OG
DÚNSÆNGUM Á MEÐAN
BIRGÐIR ENDAST
15 GERÐIR AF RÚMFÖTUM Á TILBOÐI
SJÁÐU ÚRVALIÐ Á LINDESIGN.IS
* E f g r e i t t m e ð N e t g í róm a í - o k t ó b e r
BRISTOL
7.999 kr.f rá *