Fréttatíminn - 29.04.2016, Blaðsíða 22

Átti sextíu þúsund fornmuni
Í fyrrnefndri bók eftir Ninu
Burleigh sem Ástþór vitnaði til í
áðurnefndu viðtali, þar er gefið í
skyn, ef ekki beinlínis fullyrt, að
Shlomo hafi einnig verið viðrið-
inn háklassa vændi í London og
demantar, sem hann og fjölskylda
hans versluðu með, hafi verið
notaðir sem gjaldmiðill í slíkum
„bissniss“. Sem fyrr verður að vara
við bókinni, hún er alls ekki pott-
þétt heimild ein og sér, en sögur
um þetta virðast þó vissulega hafa
verið á kreiki.
Hvað sem er til í svona sögum,
þá vílaði Shlomo fátt fyrir sér.
„Ég hjálpa fólki að losna við pen-
ingana sína,“ sagði hann í viðtali
við ísraelska blaðið Haaretz árið
2001. „Þeir sem vilja versla fyrir
minna en milljón pund hafa ekkert
að gera til mín.“ Enda hagnaðist
Shlomo gríðarlega á þessum tíma.
En forngripaáhuginn var alltaf til
staðar og auðæfin notaði Shlomo
ekki síst til að sanka að sér dýr-
gripum. Hann byggði þannig fljótt
upp eitt stærsta og merkasta safn
gyðinglegra muna í einkaeigu – átti
um sextíu þúsund fornmuni þegar
mest var.
Málaferli við stjórn Saddams
Áður en Ísraelsríki var stofnað
1948 lögðu gyðingarnir sem sett-
ust að í Palestínu mikið kapp á
að festa sig í sessi á svæðinu með
öllum leiðum. Ein slík leið var að
safna þar saman fornmunum úr
langri sögu gyðingdómsins.
Oftar en ekki fór þessi söfnun al-
veg löglega fram. Oft komu gyðing-
ar sem fluttust til landsins helga
færandi hendi með helstu fjársjóði
heimahaganna. Oft keyptu fjár-
sterkir gyðingar dýrgripi og gáfu
hinu verðandi Ísraelsríki – og oft
voru gripir líka teknir ófrjálsri
hendi og smyglað til Ísrael.
Meðal þeirra sem fengust við
slíkt smygl var herforinginn frægi
Moshe Dayan sem einnig var
ráðherra í ríkisstjórn Ísraels um
árabil, og þekktur fyrir svartan
lepp sem hann bar eftir að hafa
særst á auga í heimsstyrjöldinni. Á
síðari hluta síðustu aldar sankaði
Dayan að sér miklum fjölda forn-
muna með ólöglegum uppgreftri
víðsvegar um Austurlönd.
Þeim Dayan og Shlomo Mo-
ussaieff var vel til vina og hefur
Moussaieff síðar sagt að hann hafi
ekki bara aðstoðað Dayan við að
kaupa og selja fornmuni á þessum
tíma, heldur einnig komið með
honum í uppgreftarleiðangra.
Og þar var auðvitað ekki farið að
lögum og reglum um fornleifa-
uppgröft. Moussaieff virðist enda
aldrei hafa kært sig sérstaklega um
það hvaðan munirnir kæmu eða
hvernig, svo lengi sem að hann
fengi þá í safn sitt.
Á tíunda áratugnum átti
Moussaieff þannig í áralöngum
málaferlum við stjórn Saddams
Husseins Íraksforseta, sem sakaði
hann um að hafa tekið ævaforna
lágmynd úr írösku fornborginni
Nineveh ófrjálsri hendi. Moussaieff
hélt því ætíð fram að hann hefði
keypt lágmyndina af forngripasala
í góðri trú, en neyddist á endanum
til að skila henni til Íraks.
Missti af Aleppo-handritinu
Meðal þeirra dýrgripa sem komu
til Ísraels á fyrstu árum ríkisins
var biblíuhandrit frá tíundu öld
sem kennt er við borgina Aleppó
í Sýrlandi, og er af fræðimönnum
talið eitt elsta, nákvæmasta og
fullkomnasta eintak af hebresku
biblíunni sem til er.
Eftir að það var flutt til Ísraels og
komið fyrir á Þjóðminjasafninu í
Jerúsalem komst upp að nærri tvö
hundruð síður vantaði í handritið
– einhvers staðar á leiðinni frá Sýr-
landi í sýningarsal Þjóðminjasafns-
ins höfðu síðurnar gufað upp.
Blaðamaðurinn Matti Friedman
skrifaði bókina The Aleppo Codex
um sögu Aleppó-handritsins og
leitina að týndu síðunum árið
2012. Í bókinni ræðir Friedman
meðal annars við Shlomo Moussa-
ieff.
Hann segir við Friedman að um
miðbik níunda áratugarins hafi
fornbókasali nokkur boðið honum
bunka af gulnuðum bókfellssíðum
til kaups á hótelherbergi í Jerúsal-
em. Moussaieff var ekki í neinum
vafa um að síðurnar tilheyrðu
Aleppó-handritinu.
En þó að peningar hafi sjaldan
verið Shlomo Moussaieff fyrir-
staða – sérstaklega þegar kom að
ómetanlegum forngripum úr sögu
gyðingdómsins, eins og Aleppó-
handritið var tvímælalaust – þá
fannst honum að eigin sögn verðið
sem fornbókasalinn setti upp vera
of hátt. Hann reyndi að prútta en
þá kom fát á fornbókasalann, sem
hætti snarlega við viðskiptin og lét
sig hverfa.
Shlomo viðurkenndi fúslega við
blaðamanninn að hann hafi þarna
gert stórkostleg mistök. Handritið,
þessi ómetanlegi dýrgripur, hafði
runnið honum úr greipum.
En hann sagðist að vísu vita
hver hafi að lokum keypt gulnuðu
síðurnar. Það var strangtrúaður
gyðingur í Lundúnum, sagði hann.
En meira en það vildi hann aldrei
segja, þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir blaðamannsins Friedmans
og ótal annarra að fá hann til að
leysa frá skjóðunni.
Týndu síðurnar úr Aleppó-hand-
ritinu hafa aldrei fundist. Forn-
bókasalinn sem bauð Moussaieff
handritið til kaups fannst nokkru
síðar látinn á öðru hótelherbergi
í Jerúsalem – aldrei hefur fengist
staðfest hvernig hann lést.
Shlomo Moussaieff lést þann 1.
júlí í fyrra, níræður að aldri.
Aleppó-
handritið
Aleppó-hand-
ritið innihélt öll
helstu helgirit
gyðingdómsins og
var löngum talið
eitt nákvæmasta
og fullkomnasta
eintak af hebresku
biblíunni sem til
væri. En á leið þess
frá Sýrlandi til Ísrael
hurfu tvö hundruð
síður sem lítið hefur
spurst til síðan.
Shlomo Moussaieff
mun þó hafa vitað
hvar síðurnar voru
niðurkomnar, en
tók leyndarmálið
með sér í gröfina.
Shlomo Moussaieff eldri flutti frá Bukhara til Palestínu
með fjörutíu kistur af gulli og drottnaði yfir samfélagi
gyðinga frá Bukhara í Jerúsalem næstu áratugina.
Moussaieff búð í London
22 | FRÉTTATÍMINN | HELGIN 29. APRÍL–1. MAÍ 2016