Fréttatíminn - 15.04.2016, Side 14

Löngu áður en Lands-
bankinn í Lúxemborg fór
að stofna aflandsfélög fyrir
íslenska auðmenn á Tortóla
höfðu íslenskir útgerðar-
menn og fiskútflytjendur
komið sér upp félögum á
Kýpur sem notuð voru til að
halda hluta söluverðs undan
skiptum og gjaldeyris-
skilum.
Samkvæmt heimildum Frétta-
tímans notuðu fjölmörg íslensk út-
gerðarfélög kýpverska banka til að
skjóta fé undan skatti og skiptum
á tíunda áratug síðustu aldar,
nokkru fyrr en Landsbankinn og
Kaupþing í Lúxemborg fóru að
stofna aflandsfélög á Tortóla.
Venjubundin leið var sú að þegar
gámur af ferskfiski eða afli af frysti-
togurum var seldur voru gefnar
út tvöfaldar faktúrur. Önnur hélt
utan um peningana sem sendir
voru til Íslands, komu til skipta
með áhöfninni og til skattaskila.
Hin nótan hélt utan um þóknun
útgerðarmannsins. Þeir peningar
voru sendir til Kýpur inn á reikn-
ing félags sem stofnað var kringum
þessi undanskot.
Viðmælandi Fréttatímans, sem
tók þátt í sölu á ferskfiski og afla
út fyrstitogurum á tíunda áratug
síðustu aldar, lýsir þessu svo að
þetta hafi verið alvanalegt. Hann
hafi sjálfur ekki haft frumkvæði
að þessu heldur hafi starfsmaður
skipafélags verið sendur á hann til
að kenna honum hvernig kaupin
gerðust á eyrinni. Hann fór til
Kýpur, stofnaði félag og skráði það
til heimilis í póstboxi og fór síðan í
banka og stofnaði reikning með 50
þúsund dollurum. Eftir það var frá
2 prósentum og allt upp í 10 pró-
sent af söluverðmætinu sent inn á
slíkan reikning.
Sé miðað við frystitogara á
þessum árum getum við gert ráð
fyrir að aflaverðmætið hafi verið
um 200 milljónir króna á núvirði.
Hver togari gat farið um tíu túra á
ári. Heildarverðmætið var þá ná-
lægt 2 milljörðum á ári. Af því fóru
líklega um 100 milljónir króna á
reikninginn á Kýpur.
„Þið gerið ykkur enga grein fyrir
hvað það eru miklir peningar í
slorinu,“ segir viðmælandi Frétta-
tímans.
Þegar viðmælendur Fréttatím-
ans eru spurðir um hvað hafi verið
gert við peningana nefndu þeir
týpíska ofsaeyðslu í útlöndum. Á
Ventura í Orlando í Flórída mun
vera fjölmörg hús í eigu svona
kýpverskra félaga í eigu útgerðar-
manna. Gagnvart íslenskum
skattayfirvöldum virðist sem út-
14 | FRÉTTATÍMINN | HELGIN 15. APRÍL–17. APRÍL 2016
700 milljörðum skotið undan
Meginástæður aukinna skattsvika eft-
ir aldamót voru slælegt eftirlit og veik
löggjöf sem ekki hélt í við breytt við-
skiptaumhverfi. Helsti farvegur svik-
anna voru aflandsfélagögin. Auðvitað
er illmögulegt að segja til um hversu
stór hluti aflandsfélaga eru stofnuð í
kringum skattaundanskot eða -snið-
göngu. Skúli Eggert ríkisskattstjóri
sagði í viðtali um daginn að það væri
örugglega meira en helmingurinn.
Víða er gengið út frá því að um 80
prósent af fjármunum sem renna í
gegnum þessi félög séu óframtaldar
eignir eða tekjur.
Miðað við áætlun þeirra Jóhann-
esar og Þórólfs má ætla að á árunum
2000 til 2008 hafi allt að 1150 til 1800
milljörðum króna verið haldið utan
skattskila.
Aukin undanskot frá síðustu árum
síðustu aldar byggja annars vegar á
auknum umsvifum í samfélaginu,
skattsvik eru meiri í uppsveiflu en
niðursveiflu, og hins vegar þeirri
þjóðbraut skattsvika sem bankarnir
opnuðu til aflandslanda. Ef marka má
áætlun þeirra Jóhannesar og Þórólfs
má gera ráð fyrir að eftir þeirri þjóð-
braut hafi um 450 til 700 milljörðum
króna verið skotið undan skattskilum
með þessum hætti á þessum árum.
Eftirlit lamið niður
En hvernig má það vera að þetta hafi
gerst fyrir framan nefið á stjórnvöld-
um og í raun með þeirra blessun og
velvilja?
Jóhannes Hraunfjörð Karlsson hefur
dregið það vel fram í greinarskrifum
og ritgerðum hvernig stjórnvöld brutu
í raun niður skattaeftirlit fremur en að
byggja það upp. Jóhannes dregur línu
á milli skattabreytinga Gunnars Thor-
oddsen, þáverandi fjármálaráðherra,
1964 og brotthvarfs hans úr embætti
og alla leið í sendiráðið í Kaupmanna-
höfn. Hann bendir á að Guðmundur
Skaftason, sem Gunnar réð í skattalög-
regluna, hafi aðeins enst tvö ár í starfi.
Það tók síðan hátt í fjögur ár fyrir þau
mál sem Guðmundur hafði rannsakað
að druslast í gegnum kerfið og upp í
Hæstarétt.
Eldri dæmi er eignakönnunin í
stríðslok og sérstakur eignaskattur,
sem ætlað var að deila stríðsgróð-
anum jafnar um samfélagið. Sú að-
gerð dróst á langinn og varð sífellt
veigaminni eftir því sem á leið. Þeg-
ar eignaskatturinn var loks settur á
hafði hann lítil efnahagsleg áhrif og
dró litið úr ójöfnuði í samfélaginu.
Embætti ríkisskattstjóra var lagt
niður og annað samskonar stofnað
til að hreinsa út yfirmennina á upp-
hafsárum ríkisstjórnar Davíðs Odds-
sonar. Þetta gerðist í kjölfar þess að
Vífilfell, Coca-Cola á Íslandi, var kært
fyrir sýndargjörning þar sem fyrir-
tækið keypti upp skuldir NT, dag-
blaðs Framsóknarflokksins. Þessi
aðferð, að skipta um nafn á stofn-
unum og skilja yfirmennina eftir, er
viðtekin aðferð stjórnmálamanna til
að beygja embættismenn til hlýðni.
Áður hefur verið sagt að Indriði
H. Þorláksson hvarf á braut 2006,
stuttu eftir að hann stofnaði til stór-
fyrirtækjaeftirlits innan embættis
ríkisskattstjóra.
Tveir megingallar
Þessi afskipti stjórnmálamanna að
skattaeftirliti dregur fram tvo megin-
galla íslensks samfélags. Annað er
vald stjórnmálanna yfir stjórnsýsl-
unni. Það hefur verið orðað þannig
að á Íslandi hafi demókratían orðið
til á undan bírókratíunni; stjórnmál-
in urðu til á undan stjórnsýslunni.
Víðast í Evrópu var þessu öfugt farið.
Þar hafði stjórnsýslan mótast undir
konungsvaldi og náð að móta sínar
hefðir áður en lýðræðið komast á.
Stjórnsýslan virkar því sem mótvægi
og stuðningur við framkvæmdavald-
ið en ekki sem auðsveipur þjónn. Af
þessum sökum hefur íslenska stjórn-
sýslu skort þá festu sem mörg eldri
samfélög búa við.
Hinn megingallinn eru tengsl
helstu valdaflokka á Íslandi við at-
vinnufyrirtæki sem stunda starfsemi
í fárveiku efnahagskerfi. Íslenska
krónan er skaðræði og eyðir í raun
verðmætum. Það er því mikill hvati
hjá fyrirtækjum að halda sem mest
af verðmætum utan krónuhagkerf-
isins. Þetta sést á viðbrögðum Sig-
mundar Davíðs og Önnu Sigurlaugar.
Þau fluttu fé sitt út úr krónuhagkerf-
inu við fyrsta tækifæri. En þetta
hefur verið líka verið raunveruleiki
íslenskra út- og innflytjenda allar
götur. Það var innbyggt í íslenskt
viðskiptalíf áratugum saman að inn-
flytjendur notuðu tvöfalt bókhald til
að skilja hluta af hagnaði sínum eftir
í útlöndum. Sama gerðu útgerðar-
FYLKIR – HAUKAR 15. apríl kl. 19.30
0–1 Fylkishöll
SELFOSS – GRÓTTA 16. apríl kl. 16.00
0–1 Selfoss
ÍBV – FRAM 16. apríl kl. 16.00
1–0 Vestmannaeyjar
VALUR – STJARNAN 16. apríl kl. 16.00
0–1 Valshöllin
8 LIÐA ÚRSLIT KVENNA
2. UMFERÐ
#olisdeildin
menn og fiskútflytjendur. Þeir fluttu
aðeins heim þann hluta söluverðs-
ins sem nauðsynlegt var til að halda
fyrirtækjunum gangandi en skyldu
restina eftir á útlendum reikningum
og síðar í útlendum félögum í skatta-
skjólum.
Þetta fyrirkomulag var á allra vit-
orði. Það var almennt talið meðal
heildsala og útgerðarmanna að það
væri í raun ekki hægt að reka fyrir-
tæki á Íslandi, þar sem krónan, gjald-
eyrishöft og verðlagseftirlit þrengdu
að rekstrinum, nema með því að
skjóta einhverju undan í útlöndum.
Sigurður Einarsson, Pálmi Har-
aldsson og Baldur Guðlaugsson.
Þessir voru meðal nefndarmanna
sem lögðu línurnar fyrir stjórn-
völd í skattamálum fyrir Hrun.
Panama-skjölin Sjávarútvegurinn hefur lengi notað skattaskjól
„Þið gerið ykkur enga
grein fyrir hvað það eru
miklir peningar í slorinu“
Meðal þeirra sem vissu þetta
voru fjármálaráðherrar Sjálfstæðis-
flokksins. Helsta bakland flokksins
var meðal heildsalanna í Reykjavík,
sem áttu Morgunblaðið, og útgerð-
armanna út um land. Með auknu
frjálsræði í viðskiptum brotnaði
heildalastéttin niður og nú eiga út-
gerðarmennirnir Morgunblaðið.
Og eins og fjármálaráðherrar Sjálf-
stæðisflokksins hefur Morgunblaðið
lagst á sveif með þeim sem eiga afla-
ndsfélög.
Grið yfir skattsvikurum
Um leið og til tals kom að skattrann-
sóknarstjóri keypti gögn um tengsl
Íslendinga við aflandsfélög skipaði
Bjarni Benediktsson nefnd til að
smíða frumvarp um skattgrið fyrir
þá sem kæmu ótilneyddir með fjár-
munina í ríkissjóð sem þeir höfðu
Ofvaxið bankakerfi Kýpur hrundi í kjölfar alþjóðlegu fjármálakrísunnar. Það
hafði belgst út af flóttapeningum héðan og þaðan en líklega mest frá Rússlandi.
En íslenskir útgerðarmenn og fiskútflytjendur höfðu einnig notað skattaskjólin á
Kýpur til að koma fé undan skatti og skiptum. Hrun bankakerfisins hafði víðtæk
áhrif á Kýpur. Þar eins og annars staðar bar alþýða manna þyngstu byrðarnar.
Nóta frá aflandsfélagi á Kýpur sem
íslenskt útgerðarfélag notaði til
skatta- og gjaldeyrisundanskota.
Það er til heimilis í póstboxi við
Makarios breiðgötu á Limassol
ásamt þúsundum annarra félaga.
Eitt af þeim félögum Samherja
sem voru til rannsóknar vegna
brota á gjaldeyrislögum var til
heimilis á sama stað, kannski í
næsta pósthólfi.
gerðarmennirnir séu að leigja hús-
in þegar þeir fara í sumarleyfi en
í raun eru þeir að leigja af sjálfum
sér eða taka út þá fjármuni sem
þeir skutu undan.
Önnur dæmi eru nefnd. „Börn
útgerðarmanna taka aldrei náms-
lán,“ sagði einn. Annar nefndi
að það hefði tíðkast þegar áhöfn
frystitogara var boðið til útlanda
að útgerðarmaðurinn borgaði allt.
Þótt áhöfnina hafi ef til vill grunað
að það væri í raun hún sjálf sem
væri að borga með peningum sem
skotið hefði verið undan skiptum
þá gat hún ekki bent á hvernig það
hefði verið gert.
Það hefur löngum verið vitað
að peningum væri skotið undan
skatti, skiptum og gjaldeyrisskilum
við sölu á sjávarafurðum. Í síðasta
Fréttatíma var rifjað upp að Rich-
ard Thors gat lifað á slíku fé í næst-
um 35 ár eftir að Kveldúlfur varð
gjaldþrota. En þessi undanskot
tilheyra ekki aðeins löngu liðnum
tíma. Eins og fram kemur í um-
mælum viðmælenda Fréttatímans
voru þessi undanskot almenn og
stórtæk áður en bankarnir fóru að
bjóða upp á aflandsfélög í stórum
stíl.
Og eftir Hrun skrifaði Guðmund-
ur Ragnarsson, formaður Félags
vélstjóra og máltæknimanna, grein
um gríðarlegan mun á markaðs-
virði sjávarafurða og því verði sem
kom til skipta á Íslandi. Eftir að
hafa dregið fram nokkur slík dæmi
skrifaði Guðmundur: „Sjómenn, og
þjóðin öll, eiga skýlausa kröfu á að
þessi mál verði útskýrð. Ef stjórn-
endur útgerðanna eru að gefa
afurðirnar frá sér vegna lélegrar
sölumennsku verða þeir stjórn-
endur að víkja. Það er efnahagslegt
skemmdaverk að gefa frá okkur
sjávarafurðirnar á miklu lægri
verðum en nágrannaþjóðirnar eru
að fá, ef sú er raunin.“
Í kjölfar greinarinnar var fjallað
um málið í Kastljósi en síðan hefur
lítið verið fjallað um málið. Miðað
við samanburð Guðmundar munar
tugum milljarða króna á ári á upp-
gefnu söluverðmæti og því sem ætla
má að útflytjendur geti fengið á
frjálsum markaði. Vandinn á Íslandi
er sá að flest útgerðarfélög eiga sjálf
sölufyrirtæki erlendis og því er
engin frjáls verðmyndun, menn eru
mest að selja sjálfum sér aflann.
Eftirlitskerfið með þessum gríðar-
legu viðskiptum heitir Verðlagsstofa
skiptaverðs. Og eins og þau eftirlits-
kerfi sem fjallað er um í greininni
hér til hliðar er hún bæði fjársvelta
og hefur ekki mannskap til að sinna
eftirlitshlutverki sínu. Á meðan svo
er hafa útgerðarmenn þetta eins
og þeim sýnist, segir Guðmundur
Ragnarsson.
svikið undan. Nefndin er enn að
störfum og líklega er Bjarni brunn-
inn inn á tíma. Í ljósi Panama-skjal-
anna er ólíklegt að hann fái slíkt
frumvarp samþykkt.
En viðbrögð hans eru um margt
lík viðbrögðum annarra fjármálaráð-
herra flokksins. Fram á sjöunda ára-
tuginn úrskurðaði fjármálaráðherra
sjálfur refsingar vegna skattaundan-
skota og beitti því valdi sjaldan. Og
aldrei gagnvart flokksmönnum eða
helstu fjárhagslegu stuðningsmönn-
um hans. Þegar skattalögregla var
loks sett á og lögum breytt svo að
skattsvik færu fyrir dómstóla greip
Magnús Jónsson á Mel, arftaki Gunn-
ars Thoroddsen og fyrrum fram-
kvæmdastjóri Sjálfstæðisflokksins,
til þess ráðs að veita öllum þeim grið
sem höfðu verið til rannsókna vegna
skattsvika.