Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1992, Blaðsíða 9

» FAGMÁL «
Líffræðilegar orsakir
geðlœgðar
Geðrænar breytingar við barns-
burð hafa verið kannaðar með tilliti
til breytinga á hormónum (sterum,
prolactin, thyroid hormón) (Harris,
B. o.fl. 1989, Janson, R. o.fl. 1985,
Pop, V.J.M. 1991). Niðurstöður
sýna að mismiklar breytingar geta
orðið á magni þessara hormóna við
barnsburð hjá einstökum konum og
varað mislengi. Að nokkru leyti geta
óeðlilegar, miklar og langvarandi
hormónabreytingar skýrt af hverju
sumar konur hafa tilhneigingu til að
verða þunglyndar við barnsburð, en
frekari rannsóknir þarf á þessu sviði
til að skýra líffræðilegar orsakir.
Sálfélagslegar orsakir
geðlægðar
Sálfélagslegir þættir hafa verið
kannaðir í tengslum við fæðingar-
þunglyndi (O’Hara, M., 1986, 1984,
1982, Affonso, D. og Domino, G.,
1984, Affonso, D. & Arizmendi,
T.G., 1986, Affonso, D. ogSheptak,
S., 1987, Green, J., 1990). Streita af
alls konar toga og viðbrögð við henni
hefur mest verið könnuð og sam-
band hennar við vanlíðan hefur
verið staðfest. Samskiptaerfiðleikar
og ófullnægjandi stuðningur geta
magnað álagið við streitu. Neikvæð
upplifun barnsburðar og litlar vænt-
ingar til foreldrahlutverks virðast
einnig tengdar geðlægð. Fylgni á
milli persónuleikaeinkenna og geð-
lægðar hefur einnig fundist. Álitið er
að sálfélagslegar orsakir geðlægðar
séu fjölþættar og geta verið sam-
tvinnaðar.
Fjölþœtt orsakasamband
við geðlægð
Kenningar úr ólíkum fræði-
greinum hafa því verið notaðar til að
útskýra geðrænar breytingar eftir
barnsburð og virðast menn sammála
um að hver þeirra hafi nokkuð tak-
markað gildi. Líklegt þykir að sam-
tenging líffræðilegra og sálfélags-
legra kenninga geti orðið til þess að
skilningur manna á vanlíðan verði
meiri í framtíðinni (Ader, R.,
Feltan, D.L., Cohen, N., 1991).
Romito, P. (1990) endurskoðaði
fræðilegar heimildir um vanlíðan
tengda barnsburði. Hún komst að
þeim niðurstöðum að sjúkdóms-
greiningar á geðrænum kvillum
ásamt læknis- og líffræðilegum
skýringum á vanlíðan við barnsburð
væru of takmarkaðar til skilnings á
vanlíðan kvenna.
Fræðileg sjónarhorn
á vanlíðan
Af fyrrgreindum rannsóknum á
vanlíðan við barnsburð verður ljóst
að hver fræðigrein fæst við vanlíðan
kvenna frá mismunandi sjónarhorni
og þurfa hjúkrunarfræðingar að
skýra sitt sjónarhorn. Affonso, D.
(1991) greindi sjónarhorn fæðingar-
fræðinnar og geðlæknisfræðinnar,
frá sjónarhorni hjúkrunarfræðinnar.
Fæðingarfræðin byggir m.a. á líf-
fræði, lífeðlisfræði, lífefna- og
meinafræði. Geðlæknisfræði byggir
á sálgreiningar-, persónuleika- og
atferliskenningum. Fræðilega sjón-
arhornið ræður því, hvers konar
mælingar eða mat er framkvæmt til
að sjúkdómsgreina og lækna sjúk-
dóma. Affonso telur að aðlögunar-,
streitu- og þroskakenningar myndi
fræðilegan sjónarhól fyrir hjúkrun-
arfræðina.
Aðlögunar- streitu og
þroskakenningar
Aðlögun er líkamlegt og sálfélags-
legt ferli, sem hefur síaukinn þroska
að markmiði. Aðlögun er oft sam-
ofin streitu og kvíða, sem getur
valdið vanlíðan. Rannsóknir á
aðlögun eru þverfaglegar og hjúkr-
unarfræði er byggð á þverfaglegum
þekkingargrunni. Til að skilja barns-
burð sem aðlögunarferli getur eftir-
farandi líkan um aðlögunarsvið
hjálpað hjúkrunarfræðingum við
hjúkrunarstörf- og rannsóknir
(D’Affonso, D. 1987).
Aðlögun við barnsburð og
heilbrigði
Kjarni aðlögunarlíkans er hin líf-
fræðilega og líkamlega aðlögun við
barnsburð. Hún er samofin sálfé-
lagslegri aðlögun. D’Affonso, D.
(1987) skipti heildaraðlögun eftir
barnsburð í fimm svið: 1) athafnir
daglegs lífs, 2) persónuleg upplifun
við barnsburð, 3) tengslamyndun,
4) hlutverka-, samskipta- og félags-
legar breytingar og 5) sjálfsskiln-
ingur og sjálfsvirðing. Líkanið felur í
sér að skilningur á aðlögun verði
meiri sé samhengi skoðað frekar en
einstök svið. Þar sem aðlögun er
síbreytileg verður aðlögun betur
skilin þegar samhengi eru skoðuð
yfir lengri tímabil. Líffræðileg - lík-
amleg aðlögun er miðuð við staðla
(norm) og getur því verið auðveld-
ara að lýsa henni en sálfélagslegri
aðlögun. Menningarleg áhrif geta
valdið því að menn hafi mismunandi
hugmyndir um það sem telst eðlilegt
eða óeðlilegt, heilbrigt eða sjúklegt
við sálfélagslega aðlögun. Menning
hefur frá örófi alda haft áhrif á skiln-
ing mannkyns á geðheilbrigði og þar
með á leiðir, sem menn töldu heppi-
legar til að aðlagast breyttum
kröfum á hverjum tíma (Becker, P.
1982). Hjúkrunarfræðingurinn
Newman, M.A. (1986) byggir á hefð
sálfræðinnar og sálgreiningar við að
skilgreina heilbrigði sem síaukna
meðvitund mannsins um sjálfan sig,
umhverfi sitt og samskipti við aðra.
Menn geta skv. þeim skilningi öðlast
betri heilsu við hvers konar reynslu.
Vanlíðan og veikindi eru skv. kenn-
ingu M. Newman ekki í andstöðu við
heilbrigði. Vanlíðan getur verið
merki um aðlögunarerfiðleika á ein-
hverju sviði. Hlutverk hjúkrunar er
fólgið í því að greina vanlíðan og
leita eftir skýringum frá sjónarhóli
þess, sem upplifir hana. Pað getur
verið skref í þá átt að öðlast dýpri vit-
und um sjálfan sig, líkamasinn, sam-
HJÚKRUN '/92 - 68. árgangur 9