Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2000, Síða 10

aðferða við að hjálpa fólki að hætta að reykja. Nikótínlyfja-
meðferð hefur mikið verið rannsökuð og olli tilkoma
nikótlnlyfja straumhvörfum í árangri af meðferðar til reyk-
leysis. Nikótínlyf ein og sér eru hins vegar ekki fullnægj-
andi. Samhliða lyfjameðferðinni eru atferlismeðferð, heil-
brigðisfræðsla, einstaklings- og hópráðgjöf mikilvægir
þættir (Harris, Richmond og Neto, 1994; Wewers og
Ahijevych, 1996; Fisher, Lichtenstein, Haire-Joshu,
Morgan og Rehberg, 1993).
í 10 ár hefur teymi undir stjórn Þorsteins Blöndals
læknis þróað meðferð til reykleysis á Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur og hefur náð umtalsverðum árangri (Blöndal,
Gudmundsson, Olafsdottir, Gustavsson og Westin, 1999;
Blöndal, Franzon og Westin, 1997). Út frá meginforsend-
um þessarar meðferðar hefur hjúkrunarfræðingur (DJ)
þróað frekar þá meðferð sem hér er lýst.
í þessari grein er ofangreindri meðferð lýst og greint frá
niðurstöðum samanburðar, annars vegar á fyrrgreindri
meðferð og hins vegar á meðferð sem veitt var í líkams-
ræktarstöð þar sem skipulagðri líkamsrækt var bætt við
þá meðferð. Settar voru fram eftirfarandi rannsóknar-
spurningar:
1. Er tölfræðilega marktækur munur á fjölda reyklausra
þátttakenda í Meðferð 1 (veittri á lungna- og berkla-
varnadeild Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur) og í Með-
ferð 2 (veittri í líkamsræktarstöð) í lok eins árs með-
ferðar?
2. Er tölfræðilega marktækur munur á þyngdarbreytingum
hjá þátttakendum í Meðferð 1 og Meðferð 2 við lok
eins árs meðferðar?
Hefðbundna meðferðin, Meðferð 1, byggðist á nikótín-
lyfjameðferð, heilbrigðisfræðslu, atferlismeðferð og
einstaklings- og hópráðgjöf. í Meðferð 2 var fyrrgreindri
meðferð fylgt en bætt við hana skipulagðri líkamsrækt.
FRÆÐILEG UMFJÖLLUN
Reykingar eru flókið fyrirbæri sem flokka má í líffræðilega,
andlega, félagslega og efnahagslega þætti. Meginhvati
reykinga er nikótínfíkn. Viss umhverfisáhrif verka hvetjandi
á reykingar. Einnig hafa fíkn og hvetjandi umhverfisáhrif
víxlverkun sem örvar reykingar. Reykingar tengjast einnig
streitu og hefur verið sýnt fram á að tilfinningalegt uppnám
er algengasta ástæða fyrir falli í reykbindindi (sjá Fisher
o.fl., 1993; Russell, 1986). Áhrifum félagslegs umhverfis á
reykingar og reykbindindi hefur oft verið lýst. Reykinga-
venjur fjölskyldu og vina hafa mikil áhrif á hvort fólk byrjar
að reykja og hvort það hættir því (sjá Fisher o.fl., 1993).
Meðferð til reykleysis hefur tvo samhangandi þætti.
Annars vegar er hjálp við að hætta að reykja og hins vegar
er langtímameðferð til að halda reykbindindi, þ.e. að koma í
veg fyrir afturhvarf til reykinga. Grundvallaratriði er að líta
ekki á reykleysi sem afmarkaðan atburð heldur ferli sem
tekið getur mörg ár (Fisher o.fl., 1993). Fjölbreytileiki
250
aðferða, sem notaðar eru í meðferð til reykleysis, hefur
verulegt forspárgildi um árangur. Jafnframt hefur komið í
Ijós að auknar líkur eru á því að fólk haldi reykbindindi ef
meðferðin er löguð að einstaklingbundnum þörfum þátttak-
enda, ef mikil samskipti eru milli meðferðaraðila og
þátttakenda og ef þau samskipti eru persónuleg bæði
hvað varðar einstaklinga og hópa. Langur meðferðartími
eykur einnig líkur á að þátttakendur haldi reykbindindi (sjá
Fisher o.fl., 1990).
Nikótínlyfjameðferð hefur sannað gildi sitt sem meðferð
við að hjálpa fólki til að hætta að reykja (sjá t.d. Tang, Law
og Wald, 1994). Efast er um gildi nikótínlyfjameðferðar
einnar og sér og hefur margsinnis verið sýnt fram á að
hana þarf að veita samhliða hefðbundinni meðferð (sjá t.d.
Fortmann og Killen, 1995). Nikótínlyfjameðferð dregur úr
fráhvarfseinkennum nikótíns og gerir fólki auðveldara að
breyta hugsun, hegðun og venjum sem tengjast reyking-
um. Þegar það hefur tekist er tekist á við fráhvarfseinkenni
með hægt minnkandi skömmtum af nikótínlyfi (Russell,
1986). Nikótínlyfjameðferð vinnur einnig gegn þyngdar-
aukningu og eykur hvort tveggja líkur á reykleysi (sjá t.d.
Doherty, Militello, Kinnunen og Garvey 1996; Fisher o.fl.,
1993). Nikótínlyf þarf að nota reglulega, í nægilega stórum
skömmtum og nægilega lengi. Lagt hefur verið til að
nikótínlyf séu notuð í 6-18 mánuði eftir að reykingum er
hætt (Blöndal o.fl., 1997). Mikilvægt er að nýta mismunandi
eiginleika nikótínlyfja vegna margbreytileika nikótínfíknar-
innar. Nikótínplástur losar nikótín hægt en stöðugt inn í
bláæðablóðrásina og hefur notandinn ekki stjórn á verkun-
inni. Nikótíntyggigúmmíi, nefúða, munnsogi og tungurótar-
töflum getur notandinn betur stjórnað. Með þeim frásogast
nikótín hraðar inn í blóðrásina. Þau henta vel þeim sem
leita eftir skyndiáhrifum nikótíns (Stapleton, 1999; Russell,
1986; Tang o.fl., 1994). Fleiri ná að halda reykbindindi séu
notuð tvö eða fleiri nikótínlyf í einu (sjá Blöndal o.fl., 1999).
Þyngdaraukning í kjölfar reykbindindis er algengt
áhyggjuefni. Almennt er talið að efnaskiptahraði hjá fólki
sem reykir sé um 10% hraðari og að það sé léttara en það
fólk sem ekki reykir (sjá Wolk og Rössner, 1995). í
rannsókn Meyers o.fl. (1997) kom fram að þeir sem höfðu
áhyggjur af þyngdaraukningu voru síður líklegir til að halda
reykbindindi en þeir sem ekki voru haldnir slíkum áhyggj-
um. Þeir fyrrnefndu voru léttari í upphafi og voru einnig
síður líklegir til að þyngjast í kjölfar reykbindindis. Höfundar
ályktuðu því að raunveruleg þyngdaraukning væri ekki
góður mælikvarði á áhyggjur af þyndaraukningu og hún
segði takmarkað til um hvort tækist að halda reykbindindi.
í ýtarlegri úttekt Froom, Melamed og Benbassat (1998)
kom fram að þeir sem hætta að reykja þyngjast að
meðaltali um 5 til 6 kg eftir að reykingum er hætt. Klesges
o.fl. (1997) báru saman þyngdaraukningu hjá 3 hópum:
Fólki sem var alveg reyklaust eftir eitt ár, hafði reykt en
reykti ekki þegar rannsókn var gerð, og hjá þeim sem
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 5. tbl. 76. árg. 2000