Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1988, Side 9

5) Eftirstöðvar stofnkostnaðar vegna nýrrar verk-
smiðju og framleiðslulínu, nánar tiltekið kostnaður
við staðarval, ýmsar umhverfisathuganir og mark-
aðskönnun, reyndist ekki vera söluhæf verðmæti.
6) Skuldir eru nú flokkaðar með öðrum hætti en áður,
þ.e. a) skuldir vegna skiptakostnaðar, b) veðkröfur
og aðrar kröfur skv. skuldaröð og c) kröfur utan
skuldaraðar. Ástæður mismunar geta legið í lög-
fræði- og innheimtukostnaði, ýmsar skuldbindingar
og ábyrgðir eru nú meðtaldar sem ekki er venja að
telja með skv. góðri reikningsskilavenju t.d. upp-
sagnartími húsaleigusamninga, auk þess sem afleið-
ingar refsivaxta og rekstrarörðugleika hvers konar
koma að jafnaði fyrst fram í þessum lið.
FYRIRBOÐAR REKSTRARSTÖÐVUNAR.
Hvernig má merkja að rekstrarforsendan er ekki lengur
fyrir hendi eða öllu heldur hvaða vísbendingar gefa til
kynna að til þessa muni koma?
Svo fremi sem fyrirtækið er ekki komið í þrot, er ekki
hægt að gefa viðhlýtandi svar við fyrri hluta spurningar-
innar, því þar kemur til huglægt mat að hluta þar sem
m.a. verður að taka mið af almennum efnahagsaðstæð-
um. Hins vegar tengist þetta náið seinni hluta spurning-
arinnar og má þar nefna nokkur atriði sem ég hef valið
að skipta í þijá megin flokka. í fysta lagi vísbendingar
um rekstrarstöðvun innan skamms tíma, í öðru lagi vís-
bendingar um rekstrarstöðvun þegar til lengri tíma er
litið og í þriðja lagi ýmis ytri skilyrði sem geta orsakað
rekstrarstöðvun.
Vísbendingar um að rekstrarstöðvun sé yfirvofandi inn-
an skamms tíma eru allar augljósar og nægir að nefna
eftirfarandi í því sambandi:
- Vanskil og erfiðleikar með að standa í skilum. Hafa
verður í huga að vanskil séu almenn og ekki síður
hvaða skuldir eru í vanskilum. Pannig gefa vanskil á
söluskatti, launagreiðslum og ýmsum launatengdum
gjöldum skýrari vísbendingar um hvað sé í vændum,
en vanskil á ýmsum öðrum skuldum.
- Breytingar frá reikningsviðskiptum í staðgreiðsluvið-
skipti gefa vísbendingu um þrotið lánstraust og vænt-
anlega örðugleika á öflun aðfanga.
- Lögfræðiinnheimtur, uppboðsbeiðnir og aðrar inn-
heimtuaðgerðir tala það skýru máli að ekki þarf að
fjölyrða um slíkt hér.
Vísbendingar um að til rekstrarstöðvunar komi þegar
til lengri tíma er litið eru ekki eins augljósar, en þeim
mun áhugaverðari frá sjónarhóli stjórnenda og endur-
skoðenda. Greinist þessar vísbendingar í tíma gefst
stjórnendum nægur tími til nauðsynlegra aðgerða áður
en í óefni er komið. Lítum á nokkur atriði sem að gagni
gætu komið við þessa greiningu:
- Taprekstur. í þessu sambandi þarf að taka tillit til
hversu stórfelldur tapreksturinn er, athuga þróun síð-
ustu þriggja til fimm ára, kanna hvað þurfi að breyt-
ast í framtíðinni til að dæmið snúist við og meta hvort
raunhæft sé að ætla að það gerist.
- Eiginfjárhlutfall. Reynslan sýnir að fyrirtæki með
lágt eiginfjárhlutfall eiga sér sjaldnast viðreisnar von
vegna mikillar vaxtabyrði. Lágmarks eiginfjárhlutfall
er misjafnt eftir atvinnugreinum, en hlutföll á bilinu
20-40% eru oft nefnd í þessu sambandi. Huga verður
vel að útreikningi eiginfjárhlutfalls í hvetju tilviki,
taka mið af vanmati eða ofmati eigna, skuldbindinga
utan efnahags og eignum sem engum arði skila áður
en ályktanir eru dregnar.
- Veltufjárhlutfall-lausafjárhlutfall. Þrátt fyrir sterka
eiginfjárstöðu getur lágt veltu- eða lausafjárhlutfall
gefið vísbendingu um rekstrarstöðvun. Varast skal
þó að draga of sterkar ályktanir af þessum kennitöl-
um einum og sér. Ástæðan er sú, að nauðsynlegt
hlutfall er mjög mismunandi milli atvinnugreina og
innan þeirra. Ræðst þetta af eðli rekstrar, veltuhraða
eigna, samsetningu skammtímaskulda og mögulegri
lánsfjáröflun. Erlendar rannsóknir staðfesta, að þess-
ar kennitölur eru ekki vel til þess fallnar að spá fyrir
um rekstrarstöðvun og gjaldþrot, þótt gagnsemi
þeirra sé ótvíræð í öðru samhengi.
- Vaxtabyrði. Þessi vísbending tengist oftast eiginfjár-
hlutfallinu og er einkum gagnlegt að skoða þessa tölu
í samhengi við aðrar rekstrarstærðir, svo sem rekstr-
artekjur. Hafa verður í huga samsetningu vaxtagjalda
í þessu sambandi og varast að draga of almennar
ályktanir af reiknuðum verðbótum og gengistapi,
sem geta verið mjög sveiflukenndar einkum ef
skemmri tímabil eru skoðuð. Almennt má segja að
raunvextir, þ.e. vextir umfram verðbólgu sé sú stærð
sem gagnlegust er til ályktana.
- Uppruni fjármagns í rekstri í samhengi við aðrar fjár-
magnsstærðir. Ein gagnlegasta talan að mínu áliti til
að segja fyrir um rekstrarstöðvun þegar til lengri tíma
er litið, er talan hreint veltufé frá rekstri í saman-
burði við afborganir langtímaskulda á nokkrum
næstu árum. Enn gagnlegri tala er e.t.v. sjóðsstreymi
frá rekstri í samanburði við skuldir, en gallinn er sá
að sjóðsstreymi fylgir sjaldan í ársreikningum ís-
lenskra félaga og því er fyrrnefnda talan valin, en
hana má ávallt finna í fjármagnsstreymi. Sérstök að-
gát skal viðhöfð við notkun þessarar kennitölu, þegar
langtímaskuldir eru afborgunarlausar fyrstu árin eða
að skuldbreyting hefur átt sér stað á árinu.
- Af öðrum atriðum sem huga verður vel að þegar
rekstrarforsendan er metin má nefna:
Fyrirhugaðar breytingar á yfirstjórn eða lykilstarfs-
fólki félags.
Varanlegir rekstrarfjármunir sem starfsemi félagsins
byggir að verulegu leyti á eru komnir á síðasta snún-
9