Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1988, Síða 12

Hér er um að ræða nær þriðjungs lækkun og ef niður-
stöðutölur efnahagsreiknings væru þær sömu og þær
voru árið 1979, væri eigið fé nú um 8 milljörðum meira
en það er í raun.
Eiginfjárhlutfall í verslun 1979-1986
1979 39,0
1980 36,6
1981 33,9
1982 32,6
1983 35,1
1984 34>8
1985 31,9
1986 33,1 (bráðab.)
Hér hefur lækkun verið minni, en með sama hætti
má meta lækkun eiginfjárhlutfalls í krónum í verslun
þannig, að vöntun væri um 5 milljarðar króna.
Veltufjárhlutfall þessara sömu atvinnugreina er eftir-
farandi:
Veltuhlutfall 1979-1986
1979 1,13 1,08
1980 1,09 1,05
1981 1,01 1,02
1982 1,04 1,02
1983 1,03 1,03
1984 1,02 1,06
1985 0,97 1,08
Þannig hefur veltufjárhlutfallið farið lækkandi í iðn-
aði, en í verslun hefur það verið stöðugra. Hætt er við
að í reynd séu veltufjármunir aðallega birgðir, sem eru
fjármagnaðar nær alfarið með lánsfé á háum vöxtum og
lítið svigrúm hjá fyrirtækinu að mæta sveiflum í af-
komu. Taprekstur leiðir því strax til greiðsluerfiðleika
og aukinna skulda og þar með frekari tapreksturs.
Tölur um efnahag sjávarútvegsfyrirtækja yfir lengra
tímabil eru ekki fyrir hendi á sama hátt og í iðnaði og
verslun. Hér eru vandamál heldur meiri við mat á eign-
um en í öðrum atvinnugreinum. Þannig má nefna að
bókfært eigið fé í sjávarútvegi, þ.e. veiðum og vinnslu
var aðeins 6,5% af heildareignum í árslok 1985, en hins
vegar ef fiskveiðiflotinn er metinn á vátryggingarverði í
stað bókfærðs verðs verður eiginfjárhlutfallið 35%.
Hins vegar var veltufjárhlutfallið í sjávarútveginum þá
aðeins 0,71. Til frekari upplýsinga má geta þess, að af
74 fyrirtækjum, sem stunda bæði útgerð og fiskvinnslu
voru 29 þeirra með neikvætt eigið fé miðað við bókfært
verð og 52 fyrirtæki voru með veltufjárhlutfall lægra en
1.
Af þessu má ljóst vera, að hlutur eigin fjár í fjár-
mögnun íslenskra fyrirtækja hefur minnkað á undan-
förnum árum og af því sem að framan sagði um afkomu
fyrirtækja hefur kyrrsetning ágóða verið afar rýr. Það
er því full ástæða til að fara ítarlega í hvernig megi
treysta fjárhagsstöðu íslenskra fyrirtækja.
FJÁRMÖGNUN
Manni kemur í hug þegar verið er að ræða fjármögn-
un fyrirtækja hversu gífurlegar breytingar hafa átt sér
stað á síðustu tveimur áratugum. Það má ekki líta á það
með neinum áfellisdómi þó að ég búi til einfalda mynd
um viðhorf stjórnenda hér áður fyrr gagnvart fjármögn-
un. Ef til vill má segja að löngum hafi tékkheftið gefið
vísbendingu um afkomu fyrirtækis og um það hvort
þurft hafi rekstrarlán eða ekki, þessi mælikvarði gafst
sumum vel, öðrum ekki, reikningsskil voru með þeim
hætti að gert var upp einu sinni á ári og þá ekki fyrir
fyrirtækið, heldur var það út af þessum skatti, sem
þurfti að gera upp. Smám saman fara viðhorf að breyt-
ast, uppgjör á rekstri fyrirtækja verða tíðari og reyndar
tel ég að upp úr 1970, þegar bankar voru farnir að gera
kröfur um greiðsluáætlanir, hafi orðið mikil hugarfars-
breyting hjá stjórnendum hvað viðvíkur mælistikum á
rekstur og það að reyna að gera sér grein fyrir hlutun-
um fram í tímann. Með þessum orðum er alls ekki ver-
ið að segja að stjórnendur hafi ekki gert sér grein fyrir
eða notað aðferðir til þess að gera sér grein fyrir arð-
semi fjárfestingar eða því um líkt, einfaldlega að e.t.v.
var ekki komin á sú hefð að nota viðteknar reiknings-
skilavenjur og útreikningsaðferðir til að átta sig á stöðu
fyrirtækisins á ákveðnum tímabilum og gera áætlanir
fram í tímann.
Margar ástæður liggja sjálfsagt til að svona var farið
með þessi mál, við getum m.a. litið til þess þjóðfélags,
sem við höfum þekkt og þekkjum enn um ákveðna
skömmtun á lánsfé. Við getum líka litið til þess að
starfsemi lánastofnana og þá sérstaklega banka var oft
ekki fólgin í að meta arðsemi fjárfestingarinnar, áhætt-
una og hversu fljótt fjárfesting skilaði sér til baka, held-
ur meira hugsað um hvort hægt væri að tryggja veð fyrir
láninu. Reyndar örlar eilítið enn á þessum viðhorfum.
Á hinn veginn má líka segja að oft hafi lántaka verið til-
tölulega auðveld, ég nefni þar til að mynda afgreiðslu
fjárfestingarsjóða, þar skapaðist að vissu leyti ákveðin
sjálfsafgreiðsla á lánum ef lánsumsækjandi uppfyllti
ákveðin skilyrði. Spurningin sem við hljótum að þurfa
að velta fyrir okkur er hvort þessi skilyrði voru nægileg-
ur mælikvarði á arðsemi fjárfestingarinnar eða ekki.
Svo ég noti sama orðalag og áðan, það örlar eilítið á
þessu enn í dag. Að þessum orðum sögðum og af þeirri
grófu mynd, sem hér hefur verið dregin upp um hvern-
ig þessir hlutir hafa þróast, kemur að sjálfsögðu upp
eitt megin atriðið í umræðu um liðna tíð, en það er að
lánsfé var löngum með neikvæðum vöxtum, það vill
segja, það var eftirsóknarvert að verða sér úti um láns-
12