Bókasafnið - 01.07.2017, Blaðsíða 25

Bókasafnið 41. árg – 2017 25
Árið 1991 birtist grein eftir Eggert Þór Bernharðs-son sagnfræðing (1958–2014) í Sögnum, tímariti sagnfræðinema, þar sem hann fj allaði um þá erfi ð-
leika sem mættu oft fólki í heimildaleit. Tók hann
dæmi af skýrslu um atvinnumál Reykvíkinga sem
hann frétti að hefði komið út í upphafi átt-
unda áratugarins. Eggert, sem þá vann að sögu
Reykjavíkur, leitaði að skýrslunni á Borgar-
skjalasafni Reykjavíkur, skjalasafni Alþingis,
félagsmálaráðuneytinu, forsætisráðuneytinu,
Þjóðhagsstofnun, Byggðastofnun og í Safna-
húsinu þar sem hann heimsótti bæði Lands-
bókasafn og Þjóðskjalasafn – en ekki fannst
skýrslan. Komst Eggert að þeirri niðurstöðu að
heimildarmann sinn hefði misminnt og að skýrslan
hefði aldrei verið til! Markmið greinarinnar var meðal
annars að vekja athygli á því hvað heimildaforði skjala- og
bókasafna væri dreifður vítt og breitt og erfi tt að fi nna það
efni sem leitað væri að, enda talaði Eggert um frumskóg
heimilda í þessu tilliti. Hann vonaðist þó til þess að betri tíð
væri í vændum: „Vonandi vænkast hagurinn þegar Þjóðar-
bókhlaðan verður tekin í gagnið.“
Þjóðarbókhlaðan var opnuð örfáum árum síðar, eða 1. des-
ember 1994, og með tilkomu veraldarvefsins um svipað leyti
varð allt aðgengi að heimildum mun betra en áður. Fyrst í
stað má telja vefi nn timarit.is sem var opnaður árið 2002,
ári síðar opnaði Gegnir.is (hafði áður verið aðgengilegur um
telnet), og svo ýmsir aðrir gagnabankar og vefsíður. Aðgengi
að bókasafnskerfum, gömlum blöðum og tímaritum, hand-
ritum og bókum varð þannig mun einfaldara en áður.
Einn þáttur í bættu aðgengi að safnkosti bóka, hand-
rita- og skjalasafna er aðgengi að einkaskjalasöfnum.
Einkaskjalasöfn eru gögn einstaklinga, félagasamtaka eða
fyrirtækja sem eru ekki skilaskyld á opinber skjalasöfn. Slík
söfn félagasamtaka og fyrirtækja hafa yfi rleitt að geyma
fundargerðarbækur, bréfasöfn og bókhaldsgögn sem eru
mikilvægar heimildir um atvinnulíf og félagastarfsemi í
landinu, en einkaskjalasöfn einstaklinga samanstanda oft
af dagbókum, bréfum, skilríkjum og öðrum persónulegum
gögnum sem eru einnig verðmætar heimildir um samtíma
sinn og tíðaranda. Héraðsskjalasöfn, Þjóðskjalasafn og
Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn (Kvennasögu-
safn og handritasafn) varðveita einkaskjalasöfn. Sum þeirra
eru lítil að vöxtum, til dæmis örfá bréf eða ein dagbók, á
meðan önnur fylla mörg vörubretti.
Til skamms tíma voru upplýsingar um einkaskjala-
söfn lítt aðgengilegar fyrir almenning. Þjóðskjala-
safn gaf þó út skrá yfi r einkaskjalasöfn í sinni
vörslu árið 1993 og í handritaskrám Lands-
bókasafns (1918–1996) má fi nna upplýsingar
um ýmis einkaskjalasöfn í vörslu handritasafns
Landsbókasafns. Skrár yfi r einkaskjalasöfn voru
þó oft aðeins til í vélriti eða í tölvuskrám í vörslu
safna. Notendur þurftu því oft – eins og Eggert
Þór áður – að hafa samband við mörg söfn í leit að
viðkomandi einkaskjalasafni og hvað þar væri að fi nna.
Á síðustu árum hefur verið unnið að bættu aðgengi að
einkaskjalasöfnum innan Landsbókasafns Íslands og
annarra safna. Á vefnum einkaskjol.is er unnið að því að
setja inn upplýsingar um einkaskjalasöfn sem er að fi nna
innan Landsbókasafns ásamt skrám yfi r söfnin. Með því
móti verður mun einfaldara fyrir fólk að fi nna upplýsingar
um einkaskjalasöfn sem varðveitt eru á Landsbókasafni,
bæði í handritasafni, Kvennasögusafni og svo munnlegar
heimildir í Miðstöð munnlegrar sögu. Safnið er einnig
þátttakandi í vefnum einkaskjalasafn.is sem er samskrá yfi r
einkaskjalasöfn á Íslandi. Þjóðskjalasafn, Landsbókasafn
og fj ölmörg héraðskjalasöfn hafa sett þar inn upplýsingar
um einkaskjalasöfn í þeirra vörslu, hvar þau sé að fi nna og í
sumum tilfellum eru líka skrár yfi r söfnin.
Einkaskjalasöfn eru því enn einn hlutinn af safnkosti ís-
lenskra bóka, handrita- og skjalasafna sem verða aðgengi-
legri notendum en áður, og það má því segja að nú sé orðið
auðveldara að rata um frumskóg heimildanna.
Heimildir
Eggert Þór Bernharðsson, „Frumskógar samtímans.
Hugleiðing um heimildavanda og samtímasögu.“
Sagnir 12 (1991), bls. 70-75.
Aukið aðgengi að upplýsingum
um einkaskjalasöfn
Bragi Þorgrímur Ólafsson hefur lokið BA-gráðu í sagnfræði með bókasafns- og upplýsingafræði sem aukagrein og
MPA-gráðu í opinberri stefnumótun og stjórnsýslu frá Háskóla Íslands árið 2003. Hann starfar sem fagstjóri hand-
ritasafns Landsbókasafns Íslands – Háskólabókasafns.