Dagblaðið Vísir - DV - 15.09.2017, Blaðsíða 8

8 Helgarblað 15. september 2017fréttir
E
ftir að fellibylurinn Irma
reið yfir Karíbahafið og inn
á meginland Bandaríkj­
anna hefur fólk fyllst óhug
um að hér sé að festast í sessi
ákveðið mynstur. Fellibyljir verða
sífellt tíðari og stærri og valda eyði­
leggingu sem tekur mörg ár að bæta
og þá eru ótalin öll þau mannslíf
sem þeir kosta. Er þetta okkur að
kenna? Höfum við með útblæstri
gróðurhúsalofttegunda breytt
veðrakerfinu að þessu leyti? Þetta
er vandamál sem við Íslendingar
ættum sérstaklega að huga að, því
við lendum í beinni skotlínu Atl­
antshafsfellibyljanna sem koma
upp með ströndum Ameríku.
Irma drepur í Karíbahafinu
Miðvikudaginn 30. ágúst mynd­
aðist fellibylurinn Irma undan
ströndum Grænhöfðaeyja við
vesturströnd Afríku og snemma
varð mönnum ljóst að um skrímsli
væri að ræða. Hann óx hratt og
eftir aðeins fimm daga var styrk­
leikinn kominn í fimmta og efsta
flokkunarþrep.
Irma stefndi inn á Karíbahafið
og íbúar eyjanna reyndu að gera
ráðstafanir til að takast á við óveðr­
ið. Þann 6. september reið bylur­
inn yfir Sankti Martin, nýlendu
sem Hollendingar og Frakkar eiga.
Ellefu létust og talið er að á bilinu
75–95 prósent allra bygginga á eyj­
unni hafi annaðhvort skemmst
eða orðið rústir einar.
Fellibylurinn gekk inn Karíba­
hafið og sýndi eyjunum þar mis­
mikla miskunn. Barbúda, minni
eyjan í ríkinu Antígva og Barbúda,
varð sérstaklega illa fyrir barðinu á
honum og nær allir íbúarnir 1.500
voru fluttir til Antígva. Irma gekk
yfir norðurströnd Kúbu og kom
að Flórída þann 10. september.
Aldrei í sögunni hefur verið eins
mikill viðbúnaður fyrir fellibyl,
og fjölmörgum íbúum var gert að
yfir gefa heimili sín.
Irma gekk síðan yfir Flórída­
skaga og inn í Georgíufylki en
dregið hefur úr styrk byljarins eftir
að hann kom inn á meginlandið.
Talið er að 55 manns hafi látist
af völdum Irmu og margar eyjar
eru rústir einar. Ekki leið þó lang­
ur tími uns næsti fellibylur, José,
hafði myndast og stefndi á sömu
eyjar og Irma hafði lagt í rúst.
Of kalt til að myndast hér
Fellibyljir eru hluti af veðra­
kerfi jarðarinnar en margir hafa
áhyggjur af því að þeir séu orðn­
ir tíðari og stærri vegna gróður­
húsaáhrifa og hlýnunar jarðar­
innar. Gætu þeir farið að sjást á
áður óþekktum svæðum eins og
til dæmis Íslandi?
Elín Jónasdóttir, veðurfræðing­
ur hjá Veðurstofu Íslands, segir
að slíkt sé ekki í kortunum. „Felli­
byljir myndast ekki við Ísland og
koma ekki hingað í óbreyttu formi.
Þeir eru takmarkaðir við ákveðin
svæði á hnettinum, norðan eða
sunnan við miðbaug þar sem er
mjög hlýtt. Til að myndast þurfa
þeir mjög háan sjávarhita og lítinn
snúningskraft jarðar.“
Sjávarhiti Atlantshafsins og
heimshafanna allra hefur hækkað
töluvert á undanförnum árum og
áratugum, um eina gráðu á celsíus
að meðaltali. Sjávarhiti þarf að
vera um 26 gráður til að fellibylur
geti myndast en hér við Ísland nær
hann ekki nema 10 gráðum.
Elín segir þó að fellibyljir gætu
vel myndast á áður óþekktum
myndunarsvæðum ef aðstæð­
urnar verða fyrir hendi, það er
rúmlega 26 gráðu sjávarhiti og
næg fjarlægð frá miðbaug. Nú
sé Atlantshafið óvenju hlýtt. Hér
heima fáum við flestar fréttir af
fellibyljum í Karíbahafinu en þeir
myndast einnig í Kyrrahafinu. Þar
ganga þeir vestur til Indónesíu,
Indlands og Ástralíu. „Fellibylur­
inn Haiyan var fram að Irmu sterk­
asti fellibylur sem vitað var um og
hann lagði Filippseyjar í rúst.“
Flóðin ganga nú lengra inn í land
Hlýnun jarðar skapar aðstæður
sem gera fellibyljina alvarlegri en
áður. „Hlýnun jarðar mun aðallega
hafa þau áhrif að fellibyljir á áður­
nefndum svæðum verða sterkari
og stærri. Flóðin ganga lengra inn
í land vegna þess að sjávarstaðan
við strendurnar hefur hækkað því
hlýrri sjór bólgnar út.“
Aukinni hlýju fylgir einnig auk­
in úrkoma. „Gufuvarminn í felli­
byljunum eykst um sjö prósent
fyrir hverja gráðu sem sjórinn hitn­
ar. Það rignir þá þeim mun meira
úr fellibyljum sem fara yfir hlýrra
haf.“ En fellibyljir þurfa hlýju til að
styrkjast og halda sér gangandi og
því deyja þeir út þegar þeir fara yfir
kaldari sjó.
Karíbahafsfellibyljir fara
margir hverjir upp með norður­
strönd Bandaríkjanna og geta gert
óskunda þar. Elín nefnir sérstak­
lega fellibylinn Sandy, haustið
2012, sem gekk norður til New
York. „Sandy var snjófellibylur
sem er mjög óvenjulegt.“
Þrumuveður í Holuhrauni
leifar af fellibyl
Hingað til lands koma aldrei nema
leifar af miklum Karíbahafsfelli­
byljum. Nöturleg er þó sú hugsun
að ganga úti í haustlægð sem mað­
ur veit að hefur valdið manntjóni
í annarri heimsálfu. „Í fyrra rigndi
gríðarlega mikið í október. Það voru
leifarnar af fellibylnum Matthew.“
Talið er að Matthew hafi orðið á
bilinu 500–1.500 manns að bana á
Haíti snemma í október 2016.
Trausti Jónsson veður­
fræðingur tók saman tölur um
leifar fellibylja og áhrif þeirra hér
á landi. Hann komst að því að
35 fellibyljir hafa valdið umtals­
verðum áhrifum hér á landi síð­
an 1874. Á bloggsíðu sinni segir
hann: „Í stöku tilviki er það vatna­
vöxtur og úrfelli sem er óvenjulegt,
eins og t.d. 17. september 2008
þegar úrkomumet voru slegin
(fellibylurinn Ike) eða þegar lægsti
loftþrýstingur í ágúst á landinu
mældist í Hólmum í Hornafirði,
960,9 hPa.“ Í veðrinu 1927 fórst
norskt skip á Grímseyjarsundi og
bryggjur brotnuðu við Siglufjörð.
Elín nefnir einnig leifarnar af
fellibylnum Kristobel sem gekk
yfir landið sunnanvert síðsumars
árið 2014. „Þá var mjög óstöðugt
loft fyrir norðan Vatnajökul og
birtist í miklu þrumuveðri yfir
Holuhrauni, rétt eftir gosið.“
Hún segir aukna tíðni, kraft og
meiri stærð fellibyljanna í Karíba­
hafinu vissulega hafa áhrif hér á
landi. „Ef það er meiri úrkoma í
leifunum sem koma til Íslands þá
eykst rigningin hér. Ef felli byljirnir
eru öflugir þá eru þeir lengur að
ganga niður.“
Veðurfræðingar Veðurstof­
unnar liggja mismikið yfir gögn­
um frá fellibyljasvæðum. Það eru
þó til viðbragðsáætlanir ef virki­
lega stórar leifar stefna hing­
að. „Við fylgjumst með þeim að
ákveðnu leyti. Sérstaklega ef þeir
eiga möguleika á að verða að ein­
hverju veðri sem við þurfum að
hafa áhyggjur af.“ n
Hlýnun jarðar knýr fellibylji
áfram og eykur á áhrif þeirra
n Fólk uggandi eftir Irmu n Fellibyljir geta valdið usla á Íslandi
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is „Fellibyljir myndast ekki
við Ísland og koma ekki
hingað í óbreyttu formi.
Þeir eru takmarkaðir
við ákveðin svæði á
hnettinum, norðan eða
sunnan við miðbaug þar
sem er mjög hlýtt.
„Í fyrra
rigndi
gríðarlega mikið
í október. Það
voru leifarnar
af fellibylnum
Matthew.
Elín Jónasdóttir „Ef það
er meiri úrkoma í leifunum
sem koma til Íslands þá eykst
rigningin hér.“ Mynd ÞOrMar VIGnIr