Freyr - 01.04.2006, Blaðsíða 15

SAUÐFJÁRRÆKT
Þóra Sif Kópsdóttir, bóndi Ystu-Görðum í
Kolbeinsstaðahreppi, undirbýr mjaltir
á ám síðastliðið sumar.
Ljósm. Sveinn Hallgrímsson
frekar um að ræða aukaafurð með hefð-
bundinni sauðfjárrækt. Þannig verði afurð-
irnar markaðssettar sem sérvara eða mark-
fæði í takmörkuðu magni og væntanlega
jafnframt árstíðabundið. Takmarkað magn
veldur hins vegar nokkrum erfiðleikum
hvað vinnslu varðar þar sem ná þarf
ákveðnu magni til að vinnsla í stóru mjólk-
urbúunum teljist arðbær. Magnframleiðsla
í mjólkurbúi fellur auk þess illa að kröfum
þess vaxandi neytendahóps sem vill kaupa
gæðavöru sem hefur þekktan framleiðslu-
feril. Fyrir þennan neytendahóp skiptir gerð
vöru mun meira máli en verðið. Vegna
þessa er ekki óeðlilegt að ætla að þegar
framleiðsla sauðamjólkur fari af stað fyrir
alvöru gerist það í tengslum við ferðaþjón-
ustu og þróist jafnvel í framhaldinu yfir í
heimavinnslu og beina sölu afurðanna. Þá
er horft til þess möguleika að í framtiðinni
geti sauðfjárbóndi framleitt osta og/eða
aðrar afurðir úr sauðamjólk heima á bæ.
Hann muni þannig sjá um allan fram-
leiðsluferilinn; mjöltun, geymslu, úrvinnslu
og sölu. Erlendis hefur heimavinnsla og
sala landbúnaðarafurða farið vaxandi og
telja Norðmenn að þarna séu mikil tæki-
færi. Eflaust á áhugi á vörum af þessum
toga enn eftir að aukast hér á landi og því
gætu legið í þessu mikil tækifæri og hags-
munir fyrir dreifbýlið (Ólöf Þ. Hallgrímsdótt-
ir 2004). Enn sem komið er þarf þó að
tryggja samvinnu við mjólkurbú til að vinna
úr sauðamjólkinni. Til að koma til móts við
neytendur sem vilja kaupa beint frá bónda
og þá ferðaþjónustuaðila sem vilja nota af-
urðir úr heimahéraði í sínum rekstri getur
sá möguleiki verið fyrir hendi að mjólkur-
Frá mjaltatilraunum á Hvanneyri síðsumars
1996. Ljósm. Sveinn Hallgrímsson
búin taki að sér að framleiða úr mjólkinni
fyrir bóndann, gegn ákveðnu gjaldi, en
bóndinn ráðstafi afurðinni að víld.
FRAMKVÆMD ÁTAKSVERKEFNISINS
Átaksverkefnið hefur verið unnið þannig að
áhugasamir sauðfjárbændur hafa mjólkað
ær eftir þvi sem aðstæður gefa tilefni til á
hverjum stað. Stærsti hluti styrkja sem hafa
fengist til verkefnisins hverju sinni hefur ver-
ið nýttur til að kaupa mjólkina af bændum
og mjólkursamlagið í Búðardal hefur fram-
leitt osta úr henni. Með þessu móti hafa
bændur getað prófað sig áfram með fram-
kvæmd mjaltanna og mjólkursamlagið þró-
að úrvinnslu afurðanna og markaðssetn-
ingu. Jafnframt þessu hefur skapast ákveð-
inn upplýsingagrunnur um framleiðslueigin-
leika ánna, nauðsynlegan tækjakost og
hvernig er best hægt að samræma þessa
framleiðslu hefðbundinni sauðfjárrækt.
Að fenginni reynslu undanfarinna tveggja
ára áætla aðstandendur verkefnisins að ef
framleiðsla sauðamjólkur eigi að geta orðið
arðbær aukabúgrein hjá sauðfjárbændum
sé æskilegt að ákveðnar forsendur séu til
staðar. Þær sem mestu máli skipta eru:
• Slátrun utan hefðbundins sláturtíma.
Mælingar á nyt nú og úr fyrri rannsókn-
arverkefnum benda til þess að með þvf
að byrja að mjólka ærnar áður en kemur
að hefðbundnum fráfæru- og sláturtíma
fáist verulega meira mjólkurmagn á
hverja tímaeiningu sem fer í mjaltirnar.
Þarna hafa þó gæði beitarinnar mikil
áhrif. Þessi framleiðsla gæti því orðið
ákjósanlegur kostur fyrir þá sem hafa að-
stöðu til að slátra snemma, jafnvel allt frá
miðjum júlí.
• Að bændur hafi með sér samvinnu um
mjöltun. ( þessu getur m.a. falist að að-
eins sé einn sem mjólki, þótt ærnar séu á
mörgum bæjum og sé þá notaður ein-
hvers konar færanlegur mjaltabúnaður.
Einnig mætti vel hugsa sér að ám af
nokkrum bæjum væri safnað saman á
einn bæ og þær mjólkaðar þar. Með
þessu móti getur jafnvel skapast svigrúm
til að nýta afkastameiri tækni og spara
þannig vinnuafl, sem byggist þó á því að
nokkur fjöldi sé mjólkaður. Þessi leið get-
ur skapað möguleika á að nýta sauða-
mjólk þó að ekki séu aðstæður til sumar-
slátrunar þar sem hægt er, ef vel tekst til,
að safna töluverðu magni á stuttum tíma.
• Það þarf að leitast við að nýta þá tækni
sem er til staðar og laga þá tækni sem
hefur þróast í öðrum löndum að okkar
aðstæðum. Á þetta bæði við um vinnu-
hagræðingu í kringum mjaltirnar sjálfar
en einnig hvernig staðið er að ræktun og
skipulagi beitilands. Einnig má nefna að
veruleg vinnuhagræðing er að því að
vanir hundar séu til staðar og smölun
ánna til mjalta getur reynst hin prýðileg-
asta leið til að þjálfa hunda eða halda
þeim í þjálfun.
• Mögulegt sé að koma upp aðstöðu sem
uppfyllir hreinlætiskröfur. Góð aðstaða
þarf að vera til þrifa á mjaltabás og tækj-
um og aðstaða til að geyma mjólkina full-
nægjandi. Eins og fyrr segir má frysta
sauðamjólkina og geyma hana þannig til
frekari meðhöndlunar. Mikilvægt er að
henni sé komið (frysti um leið og mjölt-
um lýkur og hafa rannsóknir sýnt að með
því móti megi koma í veg fyrir gerlavöxt
og halda þannig gæðum mjólkurinnar á
ásættanlegu formi þar til kemur að
vinnslu.
Samhliða þróun á verklagi og aðstöðu
við söfnun mjólkurinnar þarf að sjálfsögðu
að huga að þróun fjölbreyttra vöruteg-
unda úr sauða- og geitamjólk og markaðs-
setningu þeirra. Nýta þarf fyrirliggjandi
þekkingu og móta í samræmi við hana
markvisst starf um nýtingu sauðamjólkur.
Það er Ijóst að í þessari aukabúgrein felast
sóknarfæri fyrir bændur sem geta haft í för
með sér mikilvæga tekjuaukningu fyrir
sauðfjárbú.
Verið er að vinna að gerð starfsáætlunar
fyrir starfsárið 2006. Leitað verður samstarfs
við Bl, Landsamtök sauðfjárbænda og
Framkvæmdanefnd búvörusamninga.
HEIMILDIR
Boyazoglu, J. og Morand-Ferh, P. 2001. Medit-
erranean dairy sheep and goat products and
their quality. A critical review. Small ruminant
research, 40, 1-11.
Ólöf Þ. Hallgrímsdóttir. 2004. Heimavinnsla og
sala landbúnaðarafurða - nýting auðlindar: Nor-
egsferð 2004. http://bondi.is/landbunad-
Ur/wgbi.nsf/199a414bd98db66c00256ab1004967c
2/fd038302a879915d002570ba006aa49b?0p-
enDocument&Highlight=0,b%C3%A6nda-
marka%C3%B0ir. Skoðað 27.3.2006.
Sveinn Hallgrímsson. 1997. Tilraun með mjöltun
áa og nýtingu sauðamjólkur til manneldis. Ráðu-
nautafundur 1997. 287-295.
The Brittish Sheep Dairying Association. 1994.
The value and uses of sheep milk products. Wi-
eld Wood, Alresford, Hampshire, Fjölrit, bls 2.
Freyr 04 2006