Freyr - 01.08.2006, Blaðsíða 16

Framvirkir samningar til
stýringar mjólkurframleiðslu
Eftir Daða Má
Kristófersson
hagfræðing,
Bændasamtökum
Islands
Mjólkurneysla á íslandi hefur að
undanförnu aukist hraðar en mjólk-
urframleiðsla. Mjólkuriðnaðurinn
hefur gripið til nokkurra aðgerða til
að hvetja til aukinnar framleiðslu.
Meðal þessara aðgerða eru auknar
álagsgreiðslur og greiðslur fyrir
umframmjólk. Hærra verð fyrir
mjólkina leiðirtil aukins framboðs á
þessum markaði sem öðrum. Mjólk-
urframleiðsla er hins vegar um
margt sérstæð. Eitt aðaleinkenni
hennar er hve framleiðsluferillinn er
langur og sveigjanleikinn í honum
takmarkaður til skamms tíma. Fram-
leiðslumagn hvers bús ræðst af
fjölda kúa og nyt. Óhætt er að
fullyrða að langtímaframleiðslugeta
búsins ráðist fyrst og fremst af
fjölda kúa, en henni verður ekki
breytt verulega nema með löngum
fyrirvara. Verðhvatar mjólkuriðnað-
arins hafa hins vegar einungis áhrif
á framleiðslumagnið til skamms
tíma. Áhrifin eru tvennskonar.
í fyrsta lagi fjölgar kúm í framleiðslu
vegna hækkunar á hagfræðilegum
endingartíma kúa, þ.e. þeim tíma
sem borgar sig að hafa kúna í fram-
leiðslu. Kúm í framleiðslu fjölgar
þannig vegna þess að þeim kúm er
haldið í framleiðslu sem við aðrar
forsendur um mjólkurverð hefðu
verið sendar í sláturhús. í öðru lagi
getur bóndinn lagað fóðrun að
breyttum markaðsaðstæðum með
því t.d. að auka kjarnfóðursnotkun.
VERÐ-, FRAMLEIÐSLU-
OG SÖLUÓVISSA
Það fer algerlega eftir aðstæðum í hve mikl-
um mæli bændur geta brugðist við þeim
verðhvötum sem mjólkuriðnaðurinn beitir.
Því fleiri vandræðakýr sem borgar sig að
halda í vegna verðhvata því meiri áhrif. Því
fleiri kýr sem eru þannig staðsettar á mjalta-
skeiði að hægt er að hafa veruleg áhrif á
nyt þeirra með breyttri fóðrun því meiri
áhrif. Almennt gildir síðan að því fyrr sem
hvatar mjólkuriðnaðarins koma fram á
hverju verðlagsári því meiri verða áhrifin.
Mjólkuriðnaðinum er vandi á höndum að
ákvarða hvaða loforð um umframgreiðslur
skuli sett fram og hvenær það skuli gert. Því
meira sem er lofað og þvi fyrr sem loforðin
koma fram því meiri mjólk. Þarfir mjólkur-
iðnaðarins fyrir mjólk ráðast af neyslu
mjólkurvara sem getur verið sveiflukennd.
Stjórnendur afurðastöðva þurfa því bæði að
spá fyrir um hve mikið þeir þurfa af mjólk
miðað við áætlaða sölu og hve mikið þeir
munu fá af mjólk miðað við mismunandi
loforð um greiðslur til bænda.
FRAMVIRKIR SAMNINGAR
Hvaða öðrum aðferðum gæti mjólkuriðnað-
urinn beitt til að tryggja framleiðslu I sam-
ræmi við þarfir? Spurningin snýst um að
finna framleiðsluhvata sem tekur tillit til
langra framleiðsluferla og takmarkaðs
sveigjanleika í mjólkurframleiðslu en er ekki
opinn í báða enda eins og núverandi kerfi.
Dæmi um slíka hvata eru framvirkir samn-
ingar. Framvirkir samningar eru samningar
um afhendingu ákveðinnar vöru á ákveðn-
um degi í framtíðinni. Notkun slíkra samn-
inga er mjög útbreidd á mörkuðum fyrir
hráefni, ekki síst landbúnaðarvörur þar sem
aðstæður, og þar með verð, geta breyst
hratt. Með því að gera slíkan samning eyð-
ir bóndinn óvissunni um verðið sem hann
fær fyrir mjólkina en afurðastöðin eyðir
óvissunni um það magn af mjólk sem af-
hent er. Bóndinn getur nú skipulagt fram-
leiðslu stna með nægilegum fyrirvara enda
er búið að eyða verðóvissunni. Lengri fyrir-
vari leiðir til þess að bóndinn getur náð nið-
Kýrnar á Herjólfsstöðum í Álftaveri
16
FREYR 08 2006