Fréttablaðið - 14.12.2017, Side 32

Fyrir fáeinum dögum var í frétt-um ný könnun Gallup þar sem kemur fram að leiðbeinendur á
leikskólum séu með lægstu launin og
undir mestu álagi í vinnunni. Þetta
kemur auðvitað ekki á óvart en hafa
forsvarsmenn sveitarfélaga hugsað
út í þýðingu og afleiðingar þessa?
Til þess að gerast leiðbeinandi á
leikskóla þarf hvorki að uppfylla
kröfur um menntun né reynslu. Það
þýðir að í störf leiðbeinenda velst alls
konar fólk. Í þeirra hópi eru margir
hæfir einstaklingar sem búa yfir
þekkingu, áhuga á og samkennd með
börnum, fólk sem hefur helgað líf sitt
umönnun barna. En í störf leiðbein-
enda rata líka margir af þeirri einu
ástæðu að þeir fá ekki aðra vinnu. Á
árum áður fékk fólk í þeim sporum
oft tímabundna vinnu í frystihúsum
en nú á dögum er fólk hætt að segja:
„Ég fer þá bara í fisk.“ Í staðinn heyr-
ist: „Ég fæ að minnsta kosti vinnu á
leikskóla.“ Þar vantar alltaf fólk og
þó að launin séu smánarleg er lær-
dómsríkt og áhugavert að vinna með
börnum.
Á málinu er þó alvarlegur ann-
marki: Þetta fyrirkomulag er afleitt
fyrir ung börn. Þessi endurteknu og
rofnu kynni við nýtt og nýtt fólk eiga
sér stað á því viðkvæma aldursskeiði
sem börnum er nauðsyn að eiga sam-
felld tengsl við fáa útvalda og áhuga-
sama því þannig finna þau öryggi og
að þau skipti máli. Þess í stað þurfa
börn á leikskólum sífellt að kynnast
og aðlagast nýju starfsfólki sem eðli
málsins samkvæmt hefur takmark-
aða löngun og/eða getu til að sinna
þeim á fullnægjandi hátt. Slíkt getur
verið afar streituvaldandi fyrir ung
börn og er til þess fallið að draga úr
öryggiskennd þeirra.
Óánægt fólk
með vald yfir börnum
Í Gallup fréttinni kom líka fram að
engir eru eins óánægðir með laun
sín og leiðbeinendur á leikskólum.
Þegar bætist við mikið álag og stöð-
ugt áreiti þurfandi barna í þröngu
rými getur skapast hættulegt ástand.
Hafa forsvarsmenn sveitarfélaga leitt
hugann að því hversu mikla áhættu
þeir taka með því að setja óánægt
fólk í valdastöðu gagnvart ungum
börnum? Hér er ekki um að ræða
stöku starfsmann sem vinnur undir
handleiðslu leikskólakennara heldur
er algengt að meira en helmingur
starfsmanna sé ófaglærður og hlut-
fall þeirra fer vaxandi.
Fyrir mörg börn þýðir þetta að þau
eru háð fólki sem vill í raun ekki vera
með þeim. Fólki sem hefur misjafn-
lega gott taumhald á óánægju sinni,
sem skortir oft þroska til að setja sig
í spor barna, er ekki læst á tilfinn-
ingar þeirra, kallar óöryggi ungra
barna frekju og heldur að hægt sé að
aga ung börn með því að hunsa þau
þegar þeim líður illa. Í orði kveðnu
eiga leikskólar að starfa á faglegum
grunni og þess vegna var nám leik-
skólakennara fært upp á háskólastig.
Í verki er ábyrgð á ungum börnum
falin fólki sem hefur ekki hugmynd
um getu og þarfir þeirra vitsmuna-
lega, tilfinningalega eða félagslega.
Reddast þetta?
Með launastefnu sinni hafa sveitar-
félögin neytt leikskólastjóra til að
manna stöður leikskólakennara
með nánast hverjum sem er. Nú
er það ekki lengur á ábyrgð fisk-
vinnslunnar að sjá til þess að hjól
atvinnulífisins snúist nógu hratt
heldur leikskólanna. Til að þetta
reddist ríghöldum við í þá bábilju
að það sé þjóðþrifamál að koma sem
allra flestum börnum inn á leikskóla
sem allra fyrst og að hver sem er geti
sinnt þeim. Þegar skortur á starfs-
fólki er kominn undir öryggismörk
og leikskólastjórar neyðast til að loka
deildum skilja allir hversu truflandi
það er fyrir foreldra og vinnustaði.
Við eigum töluvert erfiðara með
að setja okkur í spor þeirra ungu
barna sem dvelja langa daga fjarri
foreldrum sínum innan um alltof
marga jafnaldra, oft í litlu rými, þar
sem misjafnlega hæfir starfsmenn
stoppa stutt við vegna þess að þeir
vilja vera annars staðar. Við veigrum
okkur líka við að hugsa út í afleiðing-
arnar. Hvað ætli þurfi til?
Farandverkafólk á leikskólum
Sæunn
Kjartansdóttir
sálgreinir
Fyrir mörg börn þýðir þetta
að þau eru háð fólki sem vill
í raun ekki vera með þeim.
Markmið raforkulaga er að stuðla að þjóðhagslega hagkvæmu raforkukerfi
samkvæmt fyrstu grein laganna.
Fram kemur einnig að tillit skuli
tekið til umhverfissjónarmiða. Með
skýrum hætti er markmið laganna
skilgreint; raforkuflutningskerfi
skulu vera umhverfisvæn OG þjóð-
hagslega hagkvæm. Ekki bara annað
hvort og ekki hvorugt.
Þrátt fyrir þetta ber Landsnet á
borð almennings lausnir sem hvorki
eru umhverfisvænar né þjóðhags-
lega hagkvæmar. Að auki – í stað
þess að fylgja lögum og reglum – fer
fyrirtækið ítrekað til dómstóla með
tæknilegar lausnir sem fólk ekki vill.
En svo er meira. Í raforkulögum er
vísað í samkeppnislög, væntanlega
til að hnykkja á mikilvægi þeirra.
Ekkert finnst þar um undanþágur
sem Landsnet virðist álíta sig hafa.
Samkeppnislög eru afar afgerandi:
„Lög þessi hafa það markmið að
efla virka samkeppni í viðskiptum
og þar með vinna að hagkvæmri
nýtingu framleiðsluþátta þjóð-
félagsins. Markmiði þessu skal náð
með því að:
a. vinna gegn óhæfilegum hindr-
unum og takmörkunum á frelsi í
atvinnurekstri
b. vinna gegn skaðlegri fákeppni og
samkeppnishömlum
c. auðvelda aðgang nýrra sam-
keppnisaðila að markaðnum.“
Sem sagt: Nýsköpun, tækniþróun
og samkeppni er leiðin að framför-
um. En þrátt fyrir að lögin séu eins
og skrifuð fyrir nýsköpunarfyrir-
tæki, samkeppni og framfarir í þágu
þjóðfélagsins, virðist Landsnet EKKI
þurfa að fylgja lögunum. Ítrekaðar
fyrirspurnir hjá atvinnuvega- og
nýsköpunarráðuneytinu hafa ekki
skilað svörum. Enginn útskýrir hvar
lögin veita Landsneti undanþágur.
Þetta er ekki allt. Til er nokkuð
sem heitir lög um opinber inn-
kaup. Hlutverk þeirra er; „að tryggja
jafnræði fyrirtækja, stuðla að hag-
kvæmni í opinberum rekstri með
virkri samkeppni og efla nýsköpun
og þróun við innkaup hins opinbera
á vörum, verkum og þjónustu“.
Að Landsnet sé „hf“ breytir ekki
eftirfarandi: Landsnet gætir ekki
jafnræðis, enda samningar gerðir
beint við sérhagsmunaliða um stór-
verkefni sem almenningur kostar.
Engin útboð fara fram um hönnun
og lausnir og því vandséð hvernig
stuðlað er að hagkvæmni og aukn-
um umhverfisgæðum. Virk sam-
keppni er af sömu ástæðum ekki til
staðar og því útilokað að nýsköpun
og framþróun þrífist á eðlilegum
forsendum. Deilurnar snúast jú ein-
mitt um nákvæmlega þetta; óvið-
unandi lausnir og óásættanlegar
starfsaðferðir sem eiga að kosta 100
milljarða á silfurfati. Hvernig veitir
hf-væðing Landsnets heimild til
að fara gegn samfélagslegum hags-
munum, sem gildandi lagarammi
heldur bara býsna vel utan um?
Afleit staða íslenskra raforku-
flutningskerfa er afleiðing af van-
virðingu við gildandi lög. Fákeppni
og sérhagsmunagæsla leiðir af sér
stöðnun. Og stöðnuð fortíð er það
sem við fáum. Að þetta sé svona
leikandi létt mögulegt er hið stóra
áhyggjuefni? Af hverju að skrifa lög
ef ekki þarf að fylgja þeim?
Landsnet er ekki á undanþágu frá
íslenskum lögum. Orkusérfræðingar
atvinnuvega- og nýsköpunarráðu-
neytisins virðast hins vegar líta svo
á, án þess að geta útskýrt það. Ráðu-
neytið hefur enn ekki útskýrt hvar
nákvæmlega lögin veita undan-
þágur. Ef ráðuneytið gætir þess
ekki að lögunum sé framfylgt, hver
þá? Sumum gæti þótt það tilheyra
skyldum ráðuneytis að gæta hags-
muna almennings – jafnvel alveg án
þess að það sé nefnt sérstaklega.
Einmitt það er reyndar gert í
raforkulögum og því einfaldlega
ekki um það að ræða að iðnaðar-
ráðherra hafi val. Raforkulög fjalla
sérstaklega um hvað atvinnuvega-
og nýsköpunarráðuneytinu beri
að gera, þegar lögunum er ekki
fylgt; „Fari flutningsfyrirtækið ekki
að skilyrðum laga þessara, reglu-
gerðum settum samkvæmt þeim,
skilyrðum samnings … skal ráðherra
veita flutningsfyrirtækinu skrif-
lega aðvörun og hæfilegan frest til
úrbóta. Ef flutningsfyrirtækið sinnir
ekki aðvörun ráðherra innan til-
greindra tímamarka getur ráðherra
endurskoðað samninginn eða rift
honum“ (8. gr. raforkulaga).
Virðist skýrt, en heldur ekki. Mis-
skilningur? Iðnaðarráðherra fær
nú nýtt tækifæri til að varpa ljósi á
þann misskilning. Þetta mál varðar
grundvallarhagsmuni; ferðamanna-
iðnað, nýtingu auðlinda, umhverfis-
gæði, nýsköpun og 100 milljarða
raforkuflutningskerfi. Af hverju er
ekki séð til þess að Landsnet fari að
lögum?
Orka og umhverfi: Er
lagatúlkun smekksatriði?
Magnús
Rannver
Rafnsson
verkfræðingur
og starfar að
nýsköpun á
orkusviði
Afleit staða íslenskra raf-
orkuflutningskerfa er af-
leiðing af vanvirðingu við
gildandi lög. Fákeppni og
sérhagsmunagæsla leiðir
af sér stöðnun. Og stöðnuð
fortíð er það sem við fáum.
Að þetta sé svona leikandi
létt mögulegt er hið stóra
áhyggjuefni? Af hverju að
skrifa lög ef ekki þarf að
fylgja þeim?
1 4 . d e s e m b e r 2 0 1 7 F I m m T U d A G U r32 s k o ð U n ∙ F r É T T A b L A ð I ð
1
4
-1
2
-2
0
1
7

0
4
:2
4
F
B
0
8
8
s
_
P
0
7
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
5
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
E
7
C
-2
8
5
4
1
E
7
C
-2
7
1
8
1
E
7
C
-2
5
D
C
1
E
7
C
-2
4
A
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
8
8
s
_
1
3
_
1
2
_
2
0
1
C
M
Y
K