Morgunblaðið - 30.06.2017, Síða 39

39
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ 2017
Bankastræti Þótt hann rigndi í gær var hægviðri og því kjörið regnhlífaveður. Landsmenn hafa margir gefist upp á regnhlífunum því þær virka illa í rokinu sem oft fylgir rigningu.
Eggert
Frá því í október
2016 til 23. júní 2017
hafa Varðberg og Al-
þjóðamálastofnun Há-
skóla Íslands staðið
að fjórum ráðstefnum
um öryggismál á
Norður-Atlantshafi.
Tæplega 20 fyrir-
lestrar hafa verið
fluttir á þessum ráð-
stefnum auk þess sem
efnt hefur verið til pallborðs-
umræðna.
Áhugi erlendra fyrirlesara á að
koma hingað til lands og ræða þessi
mál er mikill og endurspeglar hann
breytinguna sem orðið hefur á við-
horfi til þróunar öryggismála í okk-
ar heimshluta. Norður-Atlantshafið
er að nýju komið á dagskrá hjá
fræðimönnum. Á vettvangi NATO
er fjallað um hafið sem tengir Norð-
ur-Ameríku og Evrópu á allt annan
hátt en undanfarinn aldarfjórðung.
Tilgangur Varðbergs, samtaka
um vestræna samvinnu og alþjóða-
mál, með frumkvæði að ráð-
stefnunum haustið 2016 var að
minna á breytingarnar sem hafa
orðið frá því að bandaríska varnar-
liðið hvarf héðan í september 2006.
Að breytingar séu eins miklar og
birtist á ráðstefnunum kemur á
óvart.
Niðurstaða umræðna á ráðstefn-
unum er að NATO hafi skapað
tómarúm á hafinu sem er þunga-
miðjan í samstarfi ríkjanna beggja
vegna Atlantshafs. Nú
skuli snúið af þeirri
braut eins og meðal
annars má sjá af kaf-
bátaleitaræfingunni
sem hófst í Reykjavík
mánudaginn 26. júní.
Hún er að hluta reist á
aðstöðu sem er í boði
hér, flugvöllum og höfn-
um. Landhelgisgæsla
Íslands gegnir lykilhlut-
verki sem tengiliður af
hálfu íslenskra stjórn-
valda við herstjórn
NATO og herstjórnir einstakra
landa.
Keflavíkurstöðin
Tveir Bandaríkjamenn sem komu
við sögu þegar Keflavíkurstöðinni
var lokað fluttu fyrirlestra á ráð-
stefnunum; Robert Loftis, núv. pró-
fessor í Boston, en áður aðalsamn-
ingamaður Bandaríkjastjórnar við
Íslendinga, og Jim Townsend, fyrrv.
aðstoðarvarnarmála Bandaríkjanna
fyrir málefni Evrópu og NATO.
Loftis var hér 6. október 2016 en
Townsend talaði á ráðstefnunni 23.
júní. Hann hóf störf í varnarmála-
ráðuneytinu sem „desk officer“ fyrir
Ísland árið 1990 og hafði auga á ís-
lenskum málum allt þar til hann lét
af störfum í ráðuneytinu. Nú er
Townsend tengdur hugveitunni
Center for New American Security
(CNAS) í Washington og fjallar þar
um samskipti Norður-Ameríku og
Evrópu.
Báðum kom þeim í opna skjöldu
árið 2006 þegar fyrirmæli bárust að
ofan innan varnarmálaráðuneytisins
um að loka ætti Keflavíkurstöðinni á
þann hátt sem gert var. Sagan sýnir
að annað en tillit til gæslu varan-
legra öryggishagsmuna réð ákvörð-
uninni. Hún var til marks um
skammsýni sem mótaði andvara-
leysið innan NATO á Norður-
Atlantshafi.
Í erindi sínu lagði Townsend
áherslu á varanlegt gildi varnar-
samnings Íslands og Bandaríkjanna
frá árinu 1951. Leggja yrði rækt við
hann og nýta til að tryggja öryggi og
stöðugleika á Norður-Atlantshafi.
Hvað sem liði fréttum frá Washing-
ton væri víst að engum þar dytti í
hug að hlaupa frá skuldbinding-
unum í 5. gr. Atlantshafssáttmálans
um að árás á eitt NATO-ríki væri
árás á þau öll eða frá skuldbinding-
unum í tvíhliða varnarsamningnum
við Íslendinga.
Ráðstafanir Norðmanna
Fyrir rúmri viku ákvað norska
ríkisstjórnin að framlengja um eitt
ár samning við Bandaríkjastjórn um
komu bandarískra landgönguliða til
Noregs; samningurinn gildir út árið
2018. Frá ársbyrjun 2017 hafa 330
bandarískir landgönguliðar verið
tímabundið en til skiptis við æfingar
og þjálfun í Noregi í um 1.500 km
fjarlægð frá rússnesku landamær-
unum.
Þegar tilkynnt var um framleng-
ingu þessa fyrirkomulags (24. júní)
birti rússneska sendiráðið í Ósló
yfirlýsingu þar sem sagt var ákvörð-
un Norðmanna væri „ekki í sam-
ræmi við hefðir og góða sambúð ná-
granna“, hún skapaði „óvissu í
samstarfi við Norðmenn“ og kynni
„einnig að auka spennu og draga úr
stöðugleika á norðurslóðum“. Sendi-
ráðið sagði einnig: „Við lítum á þetta
sem lið í hernaðarundirbúningi und-
ir forystu Bandaríkjamanna sem
hefur aukist ásamt and-rússneskri
áróðurs-móðursýki.“
Varanleg viðvera nauðsynleg
Jacob Børresen, fyrrv. yfirskip-
herra í norska flotanum, flutti erindi
á ráðstefnunni 23. júní þar sem hann
lýsti meðal annars skoðun sinni á
hvernig haga bæri samskiptum við
Rússa. Hún mótast ekki af neinni
„áróðurs-móðursýki“ í garð Rússa.
Børresen vill að af hálfu NATO sé
ekki gert neitt sem ýti undir þá
gamalgrónu tilfinningu Rússa að
sótt sé að þeim af óvinveittum ná-
grönnum. Hann telur NATO hafa
teygt sig, jafnvel um of, inn á svæði
sem veki þessar tilfinningar Rússa
um öryggisleysi. Þeim sé sárt að
viðurkenna að þeir hafi ekki roð við
NATO á sviði venjulegra vopna eða
tæknilega og efnahagslega. „Ná-
kvæmlega eins og við í NATO gerð-
um í kalda stríðinu þegar við stóðum
höllum fæti í venjulegum vopnabún-
aði, hóta þeir nú að verða fyrri til við
beitingu kjarnorkuvopna.“
Børresen hvetur til þess að
NATO sýni hvorki sóknartilburði né
sendi herafla ónauðsynlega nærri
Rússum auk þess að halda að sér
höndum telji bandalagið Rússa ögr-
andi. Í stað þess að ganga að því
sem vísu að í Moskvu átti menn sig á
að NATO hafi alls ekki uppi nein
árásaráform gegn Rússum skuli
NATO-þjóðirnar leggja sig fram um
að sannfæra Rússa um að þetta sé
raunin bæði með málflutningi sínum
og með æfingum og beitingu herafla
síns.
Hvað sem þessari skoðun sinni
líður segir Børresen að í ljósi þess
að landafræðin breytist ekki þótt
pólitísk spenna aukist eða minnki
eigi NATO að líta til langs tíma og
halda úti reglulega flota, til dæmis í
GIUK-hliðinu, í stað þess að hverfa
af svæðinu í hvert sinn sem spenna
minnki milli Rússa og vestrænna
þjóða og koma síðan aftur á vett-
vang þegar spenna vex.
Lauk norski yfirskipherrann máli
sínu með því að fagna endurkomu
NATO í GIUK-hliðið. Í því fælust
réttmæt og hæfileg skilaboð til
Rússa um að okkur stæði ekki á
sama án þess að Rússum væri á
nokkurn hátt ógnað. Vonandi yrðu
eftirlit og kafbátavarnir á vegum
NATO fastur liður á þessum slóð-
um.
Eftir Björn
Bjarnason »Niðurstaðan er
að NATO hafi
skapað tómarúm á haf-
inu sem er þungamiðjan
í samstarfi ríkjanna
beggja vegna Atlants-
hafs. Nú skuli snúið
af þeirri braut.
Björn Bjarnason
Höfundur er fyrrv. ráðherra.
Umskipti í öryggismálum á Norður-Atlantshafi