Morgunblaðið - 30.06.2017, Page 80

80 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ 2017
Það var fyrsta æfing á Harm-
söng um fórnarlömb Hiroshima
eftir Krzysztof Penderecki.
Stjórnandinn kom inn, alvar-
legur, fölur, en samt dökkur
yfirlitum. Sprotinn á loft, ein-
beitingin alger og við, kornungt
norrænt tónlistarfólk, lékum
fyrstu taktana í þessu magnaða
verki. Strax fannst að stjórnand-
inn var maður sem hafði full-
komið vald á viðfangsefninu.
Þetta voru fyrstu kynni mín af
Paul Zukofsky, sumarið 1977.
Ég var hálfsmeykur við Zuk-
ofsky til að byrja með, þar sem ég sat með fiðl-
una í hljómsveitinni og var óöruggur um hvern-
ig ætti að leika tónlist Pendereckis, sem var
algerlega ný fyrir mér. Í hléi flautaði ég eitt-
hvert stef fyrir munni mér þar sem ég stóð í
kaffiröðinni, var líklega svolítið létt, og þá
heyrði ég í Paul fyrir aftan mig gera góðlátlega
athugasemd við stefið. Mér hálfbrá, bar enn
óttablandna virðingu fyrir manninum, en við
tókum tal saman. Og „snillingurinn“ – Paul
fannst þetta orð alltaf dálítið fyndið, en hann
var snillingur, virtúós – reyndist hinn ljúfasti og
sýndi mér, tvítugum íslenskum tónlistarnema,
áhuga og vinsemd. Þannig hófst vinskapur okk-
ar Pauls. Við kynntumst síðan betur næstu ár á
Zukofsky-námskeiðunum í kammermúsík sem
haldin voru í Tónlistarskólanum í Reykjavík.
Að loknu einleikaraprófi frá Tónlistarskól-
anum í Reykjavík árið 1981 stóð ég á kross-
götum: Kristín, konan mín, var komin í líf mitt
og dóttir okkar Jóhanna nýlega fædd. Svo átti
ég óloknum námskeiðum í stærðfræði til að
ljúka grunnnámi í þeirri grein, grein sem togaði
í mig, ekki síður en tónlistin. Ég tók mér eitt ár
til að hugsa minn gang en fór jafnframt nokkrar
ferðir til New York til að fara í tíma í fiðluleik
hjá Paul. Hann var kröfuharður kennari en
þolinmóður og hlýr. Aldrei var tekið nýtt skref
nema því næsta á undan væri lokið. Paul lagði
megináherslu á að ég næði að mynda hreinan og
tæran tón, nokkuð sem hann hafði fullkomið
vald á sjálfur.
Eftir þetta ár ákvað ég að hefja framhalds-
nám í stærðfræði í New York en sækja jafn-
framt tíma í fiðluleik hjá Paul. Stærðfræðin
fékk smám saman forgang og náði um síðir yfir-
höndinni. En það efldist vinátta með okkur, litlu
íslensku fjölskyldunni og Paul, þrátt fyrir stop-
ula ástundun mína í fiðluleiknum þegar fram í
sótti.
Það var gott að eiga Paul að þegar við Kristín
vorum að stofna heimili í stór-
borginni. Það mátti leita til hans
með margt fleira en fiðluleik og
nútímatónlist! Nú, 35 árum síðar,
notum við enn potta, franska
gæðagripi frá Zabar’s á Broad-
way, sem hann gaf okkur í brúð-
kaupsgjöf. Og það eru ljóðabæk-
ur í bókaskápnum eftir höfunda
sem honum var umhugað um að
við læsum, höfunda á borð við
E.E. Cummings og T.S. Eliot.
Við buðum Paul oft í mat og
hann kom upp eftir til okkar í
litlu stúdentaíbúðina á 121. götu,
rétt fyrir ofan Columbia-háskólasvæðið. Hann
bauð okkur líka stundum heim, en oftar út að
borða. Ég held að hann hafi viljað mennta okkur
í góðum matarsmekk. Við fórum yfirleitt í lest,
Broadway Local, niður á Lincoln Center – hann
bjó þar í grennd – og svo var oftast haldið niður
í Chinatown í stórri Lincoln Continental-bifreið
sem Paul geymdi í kjallaranum – hann taldi
slíka dreka veita vörn í umferðinni. Svo var bor-
inn fram framandi en lostætur matur. Og það
var vel veitt í mat og drykk. Paul var mikill
húmoristi af skóla New York-gáfumanna, feiki-
lega vel lesinn og góður samræðu- og sögu-
maður. Hann hafði ekki aðeins áhuga á tónlist
heldur ekki síður bókmenntum og öðrum listum
og einnig vísindum. Þetta voru skemmtilegar og
góðar stundir, sem léttu og auðguðu líf okkar
námsmannanna í erlendri stórborg.
Við fluttum heim til Íslands árið 1988. Paul
kom reglulega til Íslands árin á eftir og við héld-
um góðu sambandi. En þessar heimsóknir urðu
æ stopulli eftir því sem árin liðu. Hann flutti síð-
ar til Austurlanda fjær og tengslin minnkuðu
enn. Við heyrðumst öðru hverju í gegnum tölvu-
póst, en allt of sjaldan. Svo kom nýverið sorgar-
fregnin um andlát Pauls. Hann lést langt um
aldur fram, aðeins 73 ára.
Paul Zukofsky var einn af bestu og mikilvæg-
ustu kennurum mínum og ég er mjög þakklátur
fyrir að hafa fengið að læra af honum. Það
fannst svo glöggt hvílíkur afburðamaður hann
var og hversu umhugað honum var að miðla af
djúpri þekkingu sinni á tónlist, sér í lagi tónlist
tuttugustu aldar. Ég mun ávallt búa að því sem
ég lærði af Paul. En vináttan var ekki síður
mikilvæg. Ég veit vel að Paul átti sér harða hlið,
gat verið mjög einþykkur og einstrengingslegur
ef því var að skipta. En þessa hlið sá ég ekki –
mínar minningar eru um hlýjan og örlátan
mann sem gaf óspart af sér hvort heldur var í
tónlist eða vináttu.
Snillingur á sínu sviði
Einstakur Paul Zukofsky fæddist 22. október 1943 í New York og nam fiðluleik hjá Ivan
Galamian við Juilliard-tónlistarskólann. Hann þreytti frumraun sína í Carnegie Hall aðeins níu
ára. Hann starfaði náið með John Cage, Elliott Carter og öðrum mínímalistum. Eftir hann liggja
yfir sextíu hljóðritanir, flestar á nútímatónlist. Á tíunda áratug síðustu aldar var hann yfir-
maður Arnold Schönberg-stofnunarinnar í Los Angeles um fimm ára skeið. Paul Zukofsky lagði
ómetanlegan skerf til íslensks tónlistarlífs um árabil og setti varanlegt mark sitt á þá hljóðfæra-
leikara sem unnu undir stjórn hans, þá ungir að aldri og enn í námi. Hann kom fyrst hingað til
lands 1977 til þess að halda námskeið sem enduðu með tónleikum og síðar til þess að stjórna
Sinfóníuhljómsveit æskunnar, en hann var aðalstjórnandi hennar frá stofnun 1985 til 1993.
Fiðluleikarinn og hljómsveitarstjórinn Paul Zukofsky lést fyrr í þessum mánuði, aðeins 73 ára að aldri. Óumdeilt er að
hann hafði mikil og djúpstæð áhrif á íslenskt tónlistarlíf. Um árabil var hann aðalstjórnandi Sinfóníuhljómsveitar
æskunnar og stjórnaði reglulega Kammersveit Reykjavíkur. Samstarfsfólk Zukofsky minnist hans hér í átta greinum.
Morgunblaðið/Ómar
Kröfuharður kennari
en þolinmóður og hlýr
Friðrik Már Baldursson prófessor
„You can do it!“ Paul
Zukofsky sannfærði hikandi
píanista, fullan efasemda, um
að kasta sér út í verkefni sem
við fyrstu sýn virtist ókleifur
múr. Svo horfði hann í gegn-
um þykku gleraugun með
svörtu umgerðinni á hinn
sama efagjarna músíkant,
lyfti augabrúnunum og
brosti út í annað. Þar með
var það ákveðið.
Og með það lagði maður út
í glímu sem kenndi svo ótal-
margt – jók þekkingu og
sjálfstraust þannig að maður var ekki samur
eftir. Og eitt leiddi af öðru; án Gljúfranna til
stjarnanna eftir Olivier Messiaen, þar sem
hann stýrði Kammersveit Reykja-
víkur og undirrituð lék einleiks-
hlutverkið, árið 1989, hefðu önnur
meistaraverk ekki fylgt í kjölfarið,
nýjar áskoranir og nýir sigrar.
Paul var ekki allra og hann átti
til að bíta frá sér. En yfirburða-
gáfur hans og þekking gáfu okk-
ur, íslensku tónlistarfólki, einstök
tækifæri og þegar traustið var
gagnkvæmt stóð hann með sínu
fólki og leiddi það í gegnum brims-
kaflana, óhagganlegur með tón-
sprota í hönd.
Og allir komu heilir heim – eða
nokkurn veginn. Líklega væri rétt að segja:
heilir en ekki samir.
Takk fyrir ævintýrin, takk fyrir allt, Paul.
Morgunblaðið/Eva Björk
Stóð með sínu fólki og leiddi
það í gegnum brimskaflana
Anna Guðný Guðmundsdóttir píanóleikari
Það er ótalmargt sem flýgur í
gegnum hugann þegar hugsað
er til Pauls. Það er persónan
Paul, eins og hann var með öll-
um sínum gáfum, húmor, við-
kvæmni og sérvisku, og svo
músíkantinn Paul, súpertalent,
sjálfstæður, röntgen-heyrandi,
og stórhugsandi.
Ég held reyndar að það hafi
aldrei verið auðvelt fyrir Paul að
vera sá sem hann var, það voru
svo ólík öfl sem tókust á í hon-
um, og hann var heldur ekki allt-
af auðveldur vinum sínum og
samstarfsfólki eins og við vitum öll. Hann hafði
þó alltaf þennan sjarma og útgeislun sem heill-
aði okkur sem unnum með honum. Ég man þó
eftir stundum þegar hann var gjörsamlega að
gera mann brjálaðan, óbilgjarn, frekur, og
stundum andstyggilegur. Þetta fyrirgafst samt
allt í músíkinni, þar talaði hann þvert yfir öll
mörk og hindranir, hann sjálfur eins og barnið
sem hann var, glimrandi af gáfum og með
strengi snillingsins.
Ég hef ekki verið i sambandi við Paul í fjölda
ára, hef þó hugsað til þess hvernig lífi hann hef-
ur lifað, hvort hann hafi verið einn, átt vini og
og aðstandendur sem hugsa um hann. Ég veit
það bara ekki, held þó hann hafi verið frekar
einmana, og ekki notið þeirrar umhyggju og
væntumþykju sem hann upplifði hér. Hér átti
hann marga vini, þótt kannski
engir hafi verið nánari honum
en þau Rut Ingólfs og Björn,
Þorgerður, og Rut okkar Magn-
ússon á meðan hún lifði.
Ég kynntist Paul í ýmsum
verkefnum, bæði í gegnum
Kammersveitina og svo ekki síð-
ur í gegnum Sinfóníuna, Sinfón-
íuhljómsveit æskunnar og Tón-
verkamiðstöðina þegar við
unnum að endurreisn tónlistar
Jóns Leifs. Það eru engin smá
afrek sem við erum hér að tala
um, og get ég þar nefnt bæði
frumflutninginn á Baldri 1991 með Sinfóníu-
hljómsveit æskunnar og ekki síður tónleika
Sinfóníunnar 1989 með hljómsveitarverkum
Jóns Leifs, þ.m.t. flutningur á bæði Geysi og
Heklu. Þvílík stund! Á öðrum nótum er mér þó
minnisstæðastur flutningurinn á Pierrot
Lunaire með Kammersveitinni, sem ég vil
marka sem stundina þegar Ísland loksins stóð
jafnfætis menningarþjóðunum í Evrópu í flutn-
ingi tónlistar okkar tíma.
Það er skrýtið að kveðja Paul þegar maður
hefur ekki séð hann í öll þessi ár. Hann stendur
mér þó ljóslifandi fyrir sjónum í stjórnenda-
púltinu í Háskólabíói, veifandi tónsprotanum í
öllum hamaganginum, tindrandi brúnu augun,
og létt glottandi á svip. Hekla í öllu sínu valdi!
„This is music, Hjálmar.“
Morgunblaðið/Golli
Svo ólík öfl sem tókust á
Hjálmar H. Ragnarsson tónskáld