Dagblaðið Vísir - DV - 24.11.2017, Side 8

8 Helgarblað 24. nóvember 2017fréttir
Á
rið 1960 lýsti Harold
MacMillan, forsætisráð-
herra Bretlands því yfir í
ræðu að Bretar hygðust
veita nýlendum sínum í Afríku
sjálfstæði gegn því að kjörnar yrðu
lýðræðislegar meirihlutastjórnir í
hinum nýstofnuðu ríkjum. Þetta
vakti óhug hjá hvíta minnihlutan-
um í nýlendunni Suður-Ródesíu
þar sem Ian Smith var landstjóri.
Árið 1965 lýsti Smith einhliða yfir
sjálfstæði frá Stóra-Bretlandi og
stofnað var ríkið Ródesía. Við tók
fimmtán ára styrjöld um völdin
í landinu, en ekki við Breta held-
ur skæruliðahreyfingu innfæddra,
ZANU. Öll þessi ár var Ródesíu
stýrt af hvíta minnihlutanum og
var ríkið fordæmt af alþjóðasam-
félaginu fyrir kynþáttaaðskilnað
og mátti þola viðskiptabönn líkt
og Suður-Afríka.
Fyrstu tíu ár stríðs stjórnar-
hersins við ZANU voru frekar tíð-
indalítil, aðeins smáskærur hér og
þar. Þá var Robert Mugabe, einn
af foringjum ZANU, í fangelsi. En
árið 1974 jókst umfang stríðsins
og til að friðþægja skæruliðana
var nokkrum leiðtogum þeirra,
þar á meðal Mugabe, sleppt laus-
um. Mugabe flúði austur yfir
landamærin til Mósambík en það-
an og frá Sambíu herjuðu ZANU-
liðar á Ródesíu.
Að sleppa Mugabe og félög-
um snerist í höndunum á Smith.
Mugabe tók við stjórn hreyfingar-
innar og hernaðurinn jókst stöð-
ugt. ZANU var fyrst og fremst
þjóðernishreyfing en naut
stuðnings frá ríkjum kommún-
ista víðs vegar um heiminn; Sovét-
ríkjanna, Kína, Víetnam, Kúbu og
fleiri ríkja. Grimmilegri borgara-
styrjöld lauk loks með friðarvið-
ræðum í London árið 1979 og
opnum kosningum ári seinna
þar sem ZANU-flokkurinn
sigraði og valdatíð Mugabe
sem forseta landsins hófst.
Landið var endurnefnd
Simbabve og Mugabe var
fagnað sem frelsishetju bæði
innan- og utanlands. Upp-
haflega leit út fyrir að stjórn
hans myndi sættast við
hvíta minnihlutann en eftir
sprengjuárás á höfuðstöðv-
ar ZANU-flokksins
undir
lok árs 1981 breyttist tónninn.
Mugabe kenndi hvítum um
árásina og hóf að beita sér kerfis-
bundið gegn þeim, svipta þá eign-
um sínum og flæma þá úr landi.
Árið 1975 voru um 300 þúsund
hvítir í landinu en nú eru þeir um
30 þúsund.
Genginn í herinn, Halli, bless
Nokkrir Íslendingar bjuggu í
Ródesíu á umbrotatímunum
þegar Mugabe var að komast til
valda og einn þeirra, Haraldur Páll
Sigurðsson, barðist gegn honum
með stjórnarher Ian Smith. Har-
aldur fæddist árið 1949 á Akur-
eyri, var elsta barn hjónanna Sig-
urðar V. Jónssonar verkamanns
og Maríu Sigurðardóttur húsmóð-
ur. Haraldur átti þrjár yngri systur
og sú elsta af þeim, Hulda, var
honum mjög náin. Hulda seg-
ir að seinni heimsstyrjöldin hafi
haft mikil áhrif á föður þeirra sem
hafi síðan smitast í Harald. „Pabbi
var heltekinn af stríðinu og hékk
alltaf í Bretanum á Akureyri. Har-
ald langaði til að verða hermaður.
Hann sótti um í norsku og dönsku
herjunum en komst ekki inn. En
hann sagði mér aldrei af hverju.“
En stríðið var ekki eina áhuga-
mál Haraldar. Snemma fékk
hann áhuga á hótel- og veitinga-
mennsku og ákvað að læra til
þjóns árið 1967. Hann vann bæði
á farþegaskipinu Gullfossi og á
veitingastaðnum Naustinu við
Vesturgötu. En hann var eirðar-
laus og beið eftir rétta tækifær-
inu til að komast utan í einhvers
konar ævintýri. Tækifærið bauðst
eftir að hann kynntist ferðamanni
frá Ródesíu á Naustinu sem sagði
honum frá landinu. Þá voru
Ródesíumenn að reyna að laða
að innflytjendur til að byggja upp
efnahag landsins. Haraldur ákvað
að slá til og flutti út ásamt Rögnu,
eiginkonu sinni til nokkurra ára,
en þau skildu skömmu eftir flutn-
ingana. Ragna flutti heim en Har-
aldur gerðist ródesískur ríkis-
borgari.
Haraldur starfaði á tveimur
hótelum áður en hann fékk hótel-
stjórastöðu á fimm stjörnu hóteli
við Viktoríufossa sem var vinsæll
ferðamannastaður hjá Bretum.
Þegar hann kom til landsins var
efnahagurinn í blóma og skærur
ekki miklar. En þær jukust dag
frá degi og árásir fóru að bein-
ast að ferðamönnum. Hulda seg-
ir: „Árið 1974 var ólgan orðin svo
mikil að ferðamannastraumurinn
var hættur og hann hafði ekkert
að gera sem hótelstjóri. Einn
daginn fáum við skeyti sem á stóð:
„Genginn í herinn, Halli, bless.“
Það náttúrulega leið yfir mömmu
en þetta kom mér ekkert á óvart.“
Sváfu með riffla
Haraldur gekkst undir þriggja
mánaða grunnþjálfun í höfuð-
borginni Salisbury (nú Harare) og
síðar sérþjálfun í fallhlífarstökki og
hjúkrun. Hann varð strax undir-
liðþjálfi að lokinni þjálfun og var
sendur til lítils bæjar í norðaust-
urhluta landsins, við landamæri
Mósambík. Herdeildin sem hann
starfaði innan var fjölþjóðleg. Þar
voru málaliðar frá Ástralíu, Nýja-
Sjálandi, Suður-Afríku og einnig
Bandaríkjamenn sem komu
beint frá Víetnam. Í viðtali
við Mannlíf árið 1988
segir Haraldur:
„Það var nú
mikið
Haraldur barðist
gegn Mugabe
og arftaka hans
n Særðist í sprengjuárás n Unnustan drepin
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
„Ég kom heim til
foreldra minna og
mamma lá hágrátandi
undir eldhúsborði.
Robert Mugabe Stýrði
árásum ZANU frá Mósambík.
Ródesíski herbúningurinn
Myndin af Haraldi var tekin í Eyjafirði
árið 1988. Mynd GunnaR GunnaRSSon