Fréttablaðið - 19.05.2018, Blaðsíða 28

Brothers, ópera eftir Daníel Bjarnason við texta Kerstin Perski í leikstjórn Kasper Holten hlaut frábærar við-tökur í Danmörku á síðasta ári. Kasper, sem heillaðist
ungur af heimi og möguleikum óper-
unnar sem hann hefur gert að sínu ævi-
starfi, hefur sterkar skoðanir á hlutverki
og mikilvægi lista en næsta haust tekur
hann við starfi stjórnanda Det Konge-
lige Teater í Kaupmannahöfn.
Ungur óperunörd
Kasper Holten var aðeins 26 ára gamall
þegar hann var ráðinn listrænn stjórn-
andi Konunglegu óperunnar í Kaup-
mannahöfn. Sjálfur segir hann að val
hans á ævistarfi í leikhúsi og sviðslistum
hafi óneitanlega verið aðeins á skjön
við það umhverfi sem hann ólst upp
í því að foreldrar hans störfuðu báðir
í bankageiranum. „Móðir mín stýrði
Seðlabanka Danmerkur og undirskrift
hennar var á peningaseðlunum og faðir
minn var líka bankamaður. Tengda-
faðir minn var viðskiptaráðherra og
allt umhverfi fjölskyldunnar hefur alltaf
verið að vinna með peninga. En ég valdi
að gerast óperuleikstjóri og bróðir minn
rekur listasafn í Þýskalandi eftir að hafa
átt feril sem ballettdansari, þannig að
eitthvað hefur orðið til þess að kveikja
áhuga okkar á menningu og listum.
Kannski er skýringuna að finna í því
að ég skemmdi sjónvarpið okkar þegar
ég var tveggja ára og foreldrar mínir
ákváðu að sleppa því að endurnýja það.
Ég fór sjaldan í bíó, las mikið og þegar ég
var um níu ára fóru foreldrar mínir með
mig í leikhús fyrir fullorðna í fyrsta sinn.
Það varð algjör sprenging í hausnum á
mér. Þannig að ég vildi meira og þá fóru
þau með mig á Carmen og þar varð ég
algjörlega heillaður af þessum samruna
ólíkra listgreina.“
Kasper segir að mögulega hafi það
haft sitt að segja að hann var frekar
feiminn sem barn en með tilkomu
óperulistarinnar hafi hann fundið
tungumál yfir tilfinningar sem bjuggu
innra með honum. „Ég held að það sé
ákveðin skýring á því hversu heltekinn
ég varð af óperunni. Foreldrar mínir
fóru með mér á aðra sýningu nokkru
seinna en nenntu engan veginn að
mæta jafn oft og ég, þannig að frá ellefu
ára aldri var mér skutlað á óperusýning-
ar,“ segir Kasper og hlær við tilhugsun-
ina. „Ég var á skömmum tíma orðinn
algjör óperunörd. Útbjó leikfangasvið
þar sem ég setti upp mínar eigin óperur
og nýtti öll tækifæri til þess að komast á
sýningar. Ég átti reyndar alltaf von á því
að þetta yrði bara áhugamál en það eru
ótrúleg forréttindi fólgin í því að hafa
getað gert ástríðu sína að ævistarfi. Fyrir
það er ég afar þakklátur.“
Framtíð sviðslista
Kasper hefur á ferli sínum verið
óhræddur við að tjá sig um stöðu listar-
innar og mikilvægi í vestrænum sam-
félögum. Hann hefur á orði að mikil-
vægi sviðslista hafi líkast til sjaldan eða
aldrei verið meira þar sem við neytum
lista og menningar sífellt meira í ein-
rúmi fyrir framan sjónvarp, tölvu eða
síma. „Það ríkir ákveðinn ótti í menn-
ingarheiminum við stafrænu tæknina
og alla þessa nýju miðla. Ótti við að
þetta muni ríða þessum listgreinum
að fullu. Sjálfur er ég á því að þessu sé
hins vega þveröfugt farið enda höfum
Kasper Holten segir að það sé vandfundið eitthvað sem er viðlíka mikilvægt að hafa á valdi sínu í nútíma samfélagi og samkenndin.
Reyndum að vera heiðarleg og
einlæg og það var þess virði
Kasper Holten heillaðist ungur af heimi óperunnar sem átti eftir að verða hans ævistarf. Hann er leikstjóri óper-
unnar Brothers, eftir Daníel Bjarnason og Kerstin Perski, sem Íslenska óperan sýnir á Listahátíð í samstarfi við Den
Jyske Opera. Kasper er heillaður af tónlistinni sem hann segir vera frumlega og tengda óperuhefðinni.
við alveg séð þennan ótta áður. Þegar
plötur komu fyrst sögðu margir að þar
með væri óperulistin búin að vera og
svo átti sjónvarpið að ganga af hinu og
þessu dauðu. Og það er auðvitað þann-
ig að ef þú lítur á þig sem fórnarlamb
þá endarðu sem fórnarlamb. Þetta er
spurning um viðhorf og að stökkva
á tækifærin sem eru fólgin í þessari
þróun.
Ég er á því að þeim mun meira sem
við neytum menningar í þessu sjálf-
hverfa umhverfi, þeim mun hungraðri
verðum við. Hungraðri eftir reynslunni
sem er fólgin í því að fara í leikhús, á
tónleika og svo framvegis. Setjast niður
og slökkva á þessum möguleika að velja
og neyta ein og í einrúmi og ég held að
það muni leiða til mikillar eftirspurnar
eftir því að njóta lista saman. Eftir því
að þurfa að leggja sig fram og deila þeim
upplifunum með öðru fólki. Upplif-
unum sem eru lifandi og raunverulegar.
Í leikhúsinu búum við að þessari hráu
þörf fyrir ímyndunaraflið því leikhús
er dáldið kjánalegt. Við setjumst niður
með fullt af fólki og ákveðum saman að
þykjast vera í Róm árið 1800 þó svo að
við vitum að svo sé ekki. En ef við sjáum
bíómynd þá er hreinlega farið með
okkur á staðinn með öllu því sjónarspili
sem þar er að finna. En í þessu er fegurð
leikhússins fólgin; það krefur þig um að
nota ímyndunaraflið. Þetta er það sem
við eigum eftir að þrá í sífellt auknum
mæli á komandi tímum og í þeirri þrá
er fólgin framtíð sviðslista.“
Endurheimtu goðsöguna
Kasper Holten hefur haft á orði að
styrkur sviðslistanna liggi meðal ann-
ars í því með hversu fjölbreyttum hætti
sé hægt að segja sögur og þannig ná til
ólíkra einstaklinga á ólíkum tímum.
Hann bendir á að óperan Brothers eftir
Daníel Bjarnason sé gott dæmi um
þetta því þetta hafi ekki aðeins verið
kvikmynd eftir Susanne Bier á sínum
tíma, heldur sé hér á ferðinni mjög
gömul saga. „Þetta er sagan um heim-
komu Ódysseifs sem varð síðar að einni
fyrstu óperu heimsins og þessi saga er
mikilvæg í menningarsögu Evrópu.
Vegna þess að saga álfunnar er upp-
full af styrjöldum og hermönnum sem
snúa heim og eiga erfitt með að aðlagast
samfélaginu. Það er jafnvel mælikvarði
á samfélög hversu vel við meðhöndlum
hermenn sem snúa heim úr stríði. En
einnig vegna þess að þetta er saga um
að hafa farið burt og snúa aftur heim
alveg óháð hermennskunni. Það er til-
finning sem mörg okkar þekkja út frá
því að fara út í heim en eiga erfitt með
að höndla hversdaginn eftir að við
snúum aftur.“
Kasper segir að fegurðin í Brothers
sé einnig fólgin í því að upprunalega er
þetta goðsaga sem kvikmynd Susanne
gerir að skýrt afmörkuðu söguefni en
svo endurheimti óperan goðsöguna.
„Óperuformið á svo gott með að vinna
með goðsögur á meðan það hentar
kvikmynd betur að segja tilteknar og
afmarkaðar sögur. Til þess að ná þessu
fram nota Daníel og Kerstin verkfæri
óperunnar eins og til að mynda kórinn
og veita okkur innsýn í hugarheim
hermannsins. Þau beita einnig sífellt
örara endurliti þar sem hermaðurinn
er fastur í Afganistan og þó svo að það
sé ekki rétt línuleg frásögn þá er ein-
mitt það sem gerðist í raun og veru í
hans hugarheimi, því sagan er um það
hvernig hann snýr í raun aldrei aftur.
Líkaminn kemur heim en hugurinn er
fastur í hörmungum stríðsins.“
Kasper segir að þessi nálgun hafi
verið þeim hvatning til að nálgast upp-
færsluna út frá þessum forsendum og
vera meðvituð um möguleika óperu-
formsins. „Málið er að djúpar tilfinning-
ar geta verið svo ótrúlega almennar og
með því að fara eins langt inn í hugar-
heim þessa eina manns sjáum við sögu
Evrópu. Saga manns sem er að brotna
niður ásamt fjölskyldunni verður að
sögu Evrópu og hið persónulega verður
almennt. Eitthvað sem við þekkjum og
tengjum við.“
Mikilvægi samkenndarinnar
Aðspurður tekur Kasper undir það að
styrkleiki óperuformsins sé fólginn í því
að fókusinn er á tilfinningarnar umfram
veruleika. „Já, ég hef einmitt stundum
heyrt fólk segja að eitthvað hafi ekki
verið nógu raunverulegt í óperu og því
er auðsvarað með því að benda á að
persónurnar hafi verið að syngja en
ég held að það sé til dæmis frekar lítið
um að hermenn í Afganistan gangi um
syngjandi,“ segir hann og brosir.
„En þessi kjarni óperunnar veitir
okkur mikið frelsi. Við mannfólkið
erum alltaf að reyna að ná utan um alla
hluti og til þess notum við tölur og orð
og segjum okkur að það sé eitthvert vit
í raunveruleikanum. Að það sé einhver
regla á allri þessari kaos sem heimurinn
er. Í þeirri baráttu hættir okkur til að
setja fram kröfuna um að lífið sé rök-
rétt eins og orðin og tölurnar sem við
notum. Að allt í lífinu sé ferli frá a til b til
c og svo framvegis. En svo skoðum við
okkar eigið líf og þá sjáum við strax að
lífið er ekki rökrétt og við gerum sífellt
órökrétta hluti. Við höfum skrýtnar til-
finningar og hoppum um frá a til k til
c til f og þarna er tungumál listarinnar
– það er frjálst frá rökhyggjunni. Listin
getur verið órökrétt og talað við öll þín
skynfæri en ekki bara heilann og veitt
þér vonandi þá upplifun að við séum
ekki ein í þessum heimi. Vegna þess að
í veröld þar sem allt á að vera klippt og
skorið og rökrétt þá verður manneskjan
sífellt meira og meira ein vegna þess að
Vegna þess að
í Veröld þar
sem allt á að
Vera Klippt og
sKorið og röK-
rétt þá Verður
mannesKjan
sífellt meira
og meira ein
Vegna þess
að það er erf-
itt að passa inn
í slíKa Veröld.
í slíKri Ver-
öld er eKKert
rúm fyrir
það HVernig
oKKur líður
eða HVernig
Við upplifum
Heiminn.
Magnús
Guðmundsson
magnus@frettabladid.is
1 9 . m a í 2 0 1 8 L a U G a R D a G U R28 H e L G i n ∙ F R É T T a B L a ð i ð
1
9
-0
5
-2
0
1
8

0
4
:2
4
F
B
1
1
2
s
_
P
0
9
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
8
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
2
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
1
2
s
_
P
0
2
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
F
D
A
-0
0
6
8
1
F
D
9
-F
F
2
C
1
F
D
9
-F
D
F
0
1
F
D
9
-F
C
B
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
1
1
2
s
_
1
8
_
5
_
2
0
1
8
C
M
Y
K