Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.11.2017, Blaðsíða 20

VIÐTAL
20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.11. 2017
aftur inn í fræðasamfélagið,“ segir Björk sem
er nú útskrifuð úr meistaranáminu.
Tíndi ólífur í Palestínu
„En fyrst ákvað ég að gera eitthvað fyrir sjálfa
mig,“ segir hún en hjá Björk er það ekki að
fara freyðibað eða verslunarferð heldur að
fara sem sjálfboðaliði til Palestínu. „Ég hafði
komið til Palestínu nokkrum sinnum og þekkti
hvað aðbúnaður fólks er skertur undir her-
námi. Ég vissi að það væri þörf á alþjóðlegri
friðarþjónustu á þessu svæði,“ segir hún og
minnir á að nú sé liðin hálf öld frá hernáminu
stóra í sex daga stríðinu.
„Þrjú síðastliðin haust hef ég verið í Palest-
ínu og unnið þar með alþjóðlegri friðarþjón-
ustu kvenna, International Women Peace Ser-
vice, IWPS,“ segir hún en í fyrstu ferðinni
dvaldi hún þar í fjóra mánuði, svo í sex vikur
og nú síðast í mánuð.
„Þetta eru lítil kvennasamtök sem voru
stofnuð 2002 í þessu bændasamfélagi í Vestur-
bakka Palestínu í Salfit-héraði. Þetta hérað
eins og flest héröð í Palestínu verður talsvert
fyrir takmörkunum vegna hernámsins,“ segir
hún en samtökin starfa með Samræming-
arskrifstofa mannúðaraðstoðar Sameinuðu
þjóðanna (OCHA).
Sjálfboðaliðar IWPS láta OCHA vita af því
sem þau verða vitni að.
„IWPS hefur starfað mest með bændum sem
eiga lönd að landtökubyggðunum eða landtöku-
byggðirnar hafa tekið yfir þeirra lönd og þeir
eiga ólífutré að jaðrinum. Ólífuframleiðslan er
meginframleiðsla Palestínumanna og skiptir þá
miklu máli. Hún er langstærsti einstaki þáttur-
inn í þjóðarframleiðslu þeirra. Helsta útflutn-
ingsvara þeirra er ólífuolía þó að framleiðslan
sé mest fyrir innanlandsmarkað. Það skiptir
miklu máli fyrir fæðuöryggi samfélagsins að
bændur nái að framleiða ólífuolíu því hún er svo
mikill hluti af þeirra daglega mataræði,“ segir
Björk sem er nú orðin vön ólífutínslukona eftir
alla þessar ferðir.
Hún segir að Salfit-hérað hafi orðið illa fyrir
barðinu á hernáminu og landtökusvæðin séu
alltaf að stækka. Hún segir að Ísraelar séu að
verða búnir að skipta Vesturbakkanum upp og
landökusvæðin hafi jafnframt stækkað mikið í
kringum Austur-Jerúsalem. Farartálmarnir
séu margir fyrir Palestínumenn og vegum sé
oft lokað fyrirvaralaust.
„Framtíðarsýn Palestínumanna um að það
verði einhvern tímann palestínskt ríki er að
verða svo fjarlæg.“
Margar geðþótta-
ákvarðanir
Björk hafði áður komið
til Palestínu en í öðru
hlutvekri en nú. „Þetta
var algjörlega ný upp-
lifun sem mér finnst
ótrúlega dýrmætt að
hafa fengið. Maður teng-
ist vel fólki og sér vel hve
mikil áhrif hernámið hef-
ur á daglegt líf og ferða-
frelsi fólks og hvað það
eru miklar takmarkanir á getu fólks til þess að
athafna sig. Manni finnst það ótrúleg þraut-
seigja að geta búið við þær aðstæður að eiga
alltaf yfir höfði sér að þeir loki þorpinu þínu.
Geðþóttaákvarðanirnar eru svo margar eins
og hvort þú hafir leyfi til að tína ólífurnar þín-
ar og í hversu marga daga,“ segir hún en það
er staðreynd að Palestínumenn stjórna því
ekki hvenær þeir tína sína eigin uppskeru eða
hve langan tíma það taki.
Mestum takmörkunum háð er að vinna á
svæði sem liggur að landtökubyggðum. „Þá
þarftu alltaf leyfi. Bændur fá oft ekki leyfi til
að plægja og snyrta ólífutrén á vorin og það
kemur þá niður á uppskerunni á haustin. Þeg-
ar við komum með bændum að tína á haustin
eru þeir líka að saga trén til á sama tíma því
þeir hafa ekki komist á vorin. Þá er verið að
nota örfáa daga til að bæði snyrta og tína. Þess
vegna hefur skapast hefð fyrir því að alþjóð-
legir friðarsinnar komi til þess að standa með
bændum á þessu svæði af því að þeir hafa svo
takmarkaðar bjargir,“ segir hún en fáir dagar
til uppskeru þýða að það þarf margar hendur
til að vinna verkið.
Sumstaðar mega bændur ekki fá alþjóðlega
sjálfboðaliða með sér á akurinn eins og í bæn-
um Kafr Qaddum. „Ísraelsher stjórnar því að
þeir mega ekki fá alþjóðlega friðarsinna með
sér. Það er bara leyfi fyrir þig og fjölskyldu
þína. Þá er þetta hluti af þessum hóprefsing-
um,“ segir hún en vikuleg mótmæli eru haldin í
bænum vegna mikilla takmarkana á ferða-
frelsi.
„Eins ef einhver er grunaður um aðild að
morði þá er ekki bara viðkomandi fangelsaður
eða drepinn heldur er heimili hans og stórfjöl-
skyldunnar sprengt upp. Þessar hóprefsingar
eru það sem Ísraelar hafa verið gagnrýndir
hvað harðast fyrir en það á sér enga stoð í al-
þjóðalögum að beita svona geðþóttaákvörð-
unum og hóprefsingum gagnvart saklausu
fólki.“
Mikilvægt að vera vitni
Þó að Björk og félagar hennar í sjálfboðaliða-
samtökunum vinni við ólífutínslu er ekki síður
hlutverk þeirra að vera vitni að því sem á sér
stað. „Oft erum við bara að hjálpa meðan
bændurnir eru næst landtökubyggðinni.
Landtökumennirnir geta verið að kasta grjóti
eða öskra á okkur. Við erum ekki bara að
hjálpa að tína heldur erum líka til staðar til að
verða vitni að því hvort herinn standi við sam-
komulagið um að gæta þess að við fáum að tína
þá daga sem er leyfi og líka að fylgjast með
hvort ofbeldi á sér stað af hendi landránsfólks-
ins. Þú verður að gæta mannréttinda þeirra
sem þú hertekur; þeir sem hertaka annað ríki
verða að fylgja ákveðnum lögum,“ segir hún.
Allir sem fara inn í landið eru spurðir hvað
þeir eru að fara að gera. Björk leggur áherslu
á að hún sé kristin kona, fer alltaf með kross,
og segist vera að fara á Biblíuslóðir, sem hún
gerir. Hún leggur nefnilega áherslu á í samtal-
inu að þarna sé líka gaman að ferðast, matur-
inn sé góður og sögustaðirnir margir, áhuga-
verðir og fallegir.
Þjálfun gegn ofbeldi
„Ef þú segist vera að fara að tína ólífur er þér
hent út úr Ísrael og þú færð tíu ára bann. Ef
þeir vita að þú sért að fara að vinna með svona
hræðilegum samtökum eins og alþjóðlegum
friðarkonum þá er þér hent út,“ segir Björk og
lýsir því að sjálfboðaliðarnir séu „eiginlega allt
svona ömmur“ eins og hún sjálf. Þær fari í
gegnum sérstaka þjálfun í því að beita ekki of-
beldi af neinu tagi, hvorki líkamlegu né and-
legu. „Við förum í tveggja daga þjálfun til að
segja ekki „fokk jú“,“
segir hún.
„Þeir vita að við er-
um að taka myndir þar
sem verið er að beita
ofbeldi og við segjum
frá á samfélagsmiðlum.
Það er fyrir þeim
ástæða þess að setja
fólk í tíu ára bann því
þeir vita að þeirra eigin
gjörðir þola ekki dags-
ins ljós og þeir sem eru
vitni og segja frá hvað
er að gerast eru hættulegt fólk.“
Hafa samfélagasmiðlarnir áhrif? „BDS-
sniðgönguhreyfingunni hefur vaxið fiskur um
hrygg á síðasta áratug með tilkomu samfélags-
miðlanna. Fólk veit miklu betur hvernig þetta
hernámsríki beitir öflugu hervaldi til að koma í
veg fyrir sjálfsögð mannréttindi almennra Pal-
estínumanna. Það er að flæða undan hernám-
inu með samfélagsmiðlum. Það er okkar mark-
mið að fólk lifi þarna frjálsu lífi. Mér er alveg
sama hvort það verður eitt ríki eða tveggja
ríkja lausn, bara að hernáminu ljúki. Við tök-
um ekki afstöðu til þess í þessum samtökum.
Félagið Ísland-Palestína tekur heldur enga af-
stöðu til þess heldur styður við þær ákvarðanir
sem Palestínumenn sjálfir taka.“
Hefur þú upplifað þig í hættu á ferðum þín-
um í Palestínu? „Já, eins og þegar ég tók þátt í
mótmælum í Kafr Qaddum en þar skjóta
Ísraelsmenn að fólki gúmmíhúðuðum byssu-
kúlum og táragasi,“ segir Björk og segir grjót-
kast landnemanna geta verið ógnandi.
„Þeir gera svo margt til að koma í veg fyrir
uppskeruna. Í ísraelskum lögum sem gilda í
Ísrael og á Vesturbakka Palestínu segir að ef
bóndi yrkir ekki land sitt í þrjú ár, þá má Ísr-
ael taka það yfir og þarf ekkert að borga fyrir
það. Maður upplifir sig stundum í hættu því
landránsmennirnir eru svo óútreiknanlegir,“
segir hún en það kemur fyrir að sjálfboðaliðum
og bændum sé ógnað með hríðskotarifflum af
landtökufólkinu. Þá bregðist herinn reyndar
oftar en ekki við og reki landtökufólkið á brott
þar sem bændurnir hafi skamman tíma til að
uppskera.
„Stundum stendur herinn með bændunum
en svo eru líka endalausar sögur af því þegar
herinn gerir það ekki og leyfir landtökufólkinu
að komast upp með að spilla uppskerunni.
Þetta snýst svo mikið um það að ná að upp-
skera til þess að það líði ekki þrjú ár og svæði
landránsfólksins stækki ekki,“ segir hún og út-
skýrir að margir bændur séu mjög hræddir við
landtökufólkið og hverfi auðveldlega af vett-
vangi.
Rannsakaði lesblint fólk utan
skóla og vinnumarkaðar
Björk er ekki aðeins upptekin af því að hjálpa
palestínskum almenningi en í meistararitgerð
sinni beinir hún sjónum sínum að ungu fólki og
tækifærum þess, ekki síst ungu lesblindu fólki
sem er utan skóla og vinnumarkaðar. „Þegar
það er lítið atvinnuleysi eins og núna, þá eru
samt fleiri en 600 einstaklingar á aldrinum 16-
30 ára á atvinnuleysisskrá sem bara eru með
grunnskólamenntun. Þetta er hópur sem mun
ekki eiga neinn séns í samfélaginu nema við
bjóðum honum upp á annaðhvort menntun eða
vinnu. Ef hann festist á atvinnuleysisbótum á
þessum aldri verða þetta bótaþegar um alla
framtíð með tilheyrandi heilsubresti. Það er
mikill heilsubrestur sem fylgir svona óvirkni.
Þetta er þessi hópur sem ég var að skoða í
minni meistararitgerð,“ segir Björk sem rann-
sakaði sérstaklega lesblindu.
„Ég tók viðtal við sjö lesblinda einstaklinga
sem hafa orðið algjörlega úti í samfélaginu.
Lesblinda er svo stór áhrifaþáttur varðandi
vinnu og nám. Við erum ekki að mæta þessum
hópi. Hann lendir á atvinnuleysisbótum ef
hann á rétt á því, annars fjárhagsaðstoð sveit-
arfélagsins og fer síðan á örorkubætur.“
Í nýrri rannsókn Félagsvísindastofnunar
voru þeir sem nýlega höfðu fengið örorku
vegna geðsjúkdóma og stoðkerfissjúkdóma
spurðir út í aðstæður sínar. Í ljós koma að 33%
þeirra sem voru undir þrítugu höfðu greinst
með lesblindu en til samanburðar eru les-
blindir aðeins 3-5% samfélagsins í heild.
„Þessi rannsókn segir okkur að þeir sem eru
lesblindir og fá ekki þörfum sínum mætt í
skólakerfinu fara bara inn í bótakerfið, festast
þar og ávinna sér ýmsan heilsubrest. Auðvitað
er þetta fólk með ýmsar raskanir en þessar
raskanir eru viðráðanlegar ef fólk er í virkni
og tekur þátt í samfélaginu. Lesblindan versn-
ar ef þú lest aldrei neitt og ert bara heima,
ADHD versnar ef þú ert ekki að takast á við
neitt sérstakt, félagsfælni versnar ef þú ein-
angrar þig og þunglyndi bætist ofan á og eykst
með kvíða. Fólk er svo komið á örorku vegna
geðsjúkdóma.“ Hún bendir á að 80% ungs
fólks sem fer á örorku fær hana vegna geð-
sjúkdóma. „Við erum búin að jaðarsetja þenn-
an hóp. Þetta er dýrt fyrir samfélagið og
ömurlegt fyrir þessa einstaklinga að komast í
þessa stöðu því þetta er allt ungt fólk sem á að
geta blómstrað í allskonar störfum. Þetta er
fólk sem er ekkert að í sjálfu sér. Þetta er fólk
sem er komið á örorku vegna geðsjúkdóma því
kvíðinn, þunglyndið og félagsfælnin verða
óviðráðanleg þegar þú ert búin/n að vera ein/n
Björk segir að afleiðingar óvirkni
séu það alvarlegar að ráðgjöfum
sem vinni við fjárhagsaðstoð beri
að vara við þeim.
’Maður tengist vel fólki ogsér vel hve mikil áhrif her-námið hefur á daglegt líf ogferðafrelsi fólks og hvað það eru
miklar takmarkanir á getu fólks
til þess að athafna sig. Manni
finnst það ótrúleg þrautseigja
að geta búið við þær aðstæður
að eiga alltaf yfir höfði sér að
þeir loki þorpinu þínu.