Úr þjóðarbúskapnum : framvindan ... og horfur .. - 08.11.1979, Blaðsíða 4

4
viðskiptum við önnur lönd á árinu. Atvinna hefur einnig verið mikil. Að þessu
leyti hefur hér tekizt betur en víða um lönd. Verðbólga hefur aftur á móti enn
færzt í aukana á árinu. Ytri aðstæður eins og olíuverðshækkun eiga hér nokkum
hlut að máli, en verðbólgan er þó fyrst og fremst óleyst, innlent vandamál. Á
síðasta fjórðungi ársins 1979 er árshraði verðbreytinga á flesta mæhkvarða um
eða yfir 50%. Litlar líkur virðast til, að úr verðbólgunni dragi á næstunni að
óbreyttri efnahagsstefnu.
Efnahagsþróunin í umheiminum.
Síðustu árin hefur hagvöxtur í Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku verið tæplega
4% að meðaltali á ári og er það nokkuð neðan við meðalvöxt undanfarin 20—30
ár. Hagvöxtur hefur verið yfir meðaltali í Bandaríkjunum en yfirleitt hægari í
öðram ríkjum. I>rátt fyrir tiltölulega hægan hagvöxt hefur verðbólga verið 7—8 %
að meðaltali, en það er talsvert meira en venjulegt var á áranum frá 1950 til 1970.
Þrálát verðbólga er reyndar tahn ein meginástæða þess, að hagvöxtur hefur ekki
orðið meiri en raun ber vitni eftir stöðnun og reyndar samdrátt á áranum 1974 og
1975.
örari hagvöxtur í Bandaríkjunum en í öðram iðnríkjum olli því, að halli var á
utanríkisviðskiptumBandaríkjanna árin 1977 og 1978 ogverðbólgafórvaxandi á
síðari hluta ársins 1978. Þetta veikti stöðu Bandaríkjadollars gagnvart öðram
myntum og gengi hans fór lækkandi. Framan af árinu í ár var gengi dollars nokkuð
stöðugt, en eftir mitt ár gætti vaxandi ókyrrðar á gjaldeyrismarkaði og gengi hans
tók að falla á ný. Vaxandi verðbólga í Bandaríkjunum - og raunar víða um heim -
virðist hafa grafið undan trausti manna á dollamum. Bandaríkjadollar er al-
þjóðleg varasjóðsmynt, þ. e. mörg ríki og alþjóðleg fyrirtæki eiga sjóði í dolluram,
og það getur leitt til þess, að t. d. vaxandi óvissa í efnahagsmálum valdi mun meiri
sveiflum á gengi Bandaríkjadollars á alþjóðlegum gjaldeyrismarkaði en beinlínis
verði skýrt með hagþróun í Bandaríkjunum. Þessi lækkun á gengi dollars frá því í
fyrrahaust hefur neikvæð áhrif á viðskiptakjör íslendinga, þar sem meiri hluti
útflutningstekna er í dolluram en stærstur hluti greiðslna fyrir innflutning er í
Evrópumyntum.
1 spám ýmissa alþjóðastofnana (t. d. OECD) á fyrri hluta ársins var talið, að
hagvöxtur yrði svipaður eða heldur hægari í ár en síðustu tvö árin, en hins vegar
gæti verðbólga aukizt. Þetta átti einkum við um Bandaríkin. í síðustu spám er
reiknað með, að hagvöxtur í ár og á næsta ári verði minni en áður var talið líklegt
og því minni en hann hefur verið undanfarin þrjú ár. Ástæðan er meðal annars sú,
að í Bandaríkjunum hefur dregið fyrr og meira úr hagvexti en áður var búizt við,
auk þess sem áhrif mikillar olíuverðshækkunar í ár hafa lamandi áhrif á heimsbú-
skapinn. í desember 1978 ákváðu OPEC-ríkin að hækka verð á hráolíu um
samtals 14% í nokkram áföngum á árinu 1979. Stöðvun olíuútflutnings frá íran
olli síðan miklu umróti á olíumarkaði og hækkuðu þá mörg olíuframleiðsluríki
útflutningsverð á hráolíu og OPEC-ríkin fylgdu því eftir með sameiginlegri verð-