Læknablaðið - 01.01.2018, Qupperneq 28

28 LÆKNAblaðið 2018/104
úrbótum í heilbrigðismálum í landinu. Sjúkrasamlagið var fyrir
„fullhrausta og velmegandi einstaklinga“ sem gátu borgað ár-
gjald en hvorki var gert ráð fyrir fátæku fólki né mjög ríku fólki
í sjúkrasamlaginu. Tveimur árum eftir að Sjúkrasamlag Reykja-
víkur var stofnað voru sett lög á Alþingi um sjúkrasamlög og í
kjölfarið voru stofnuð sjúkrasamlög víða um land.
Með stofnun sjúkrasamlags var komin forsenda fyrir lækna að
stofna félag sem gætti hagsmuna þeirra í samningum við samlag-
ið og það var í raun eina ástæða þess að félagið var stofnað. Segja
má að félagið hafi fyrst og fremst brugðist við áreiti að utan hvað
varðar stéttarmálefni eins og samskipti við Sjúkrasamlagið en þar
var meðal annars samið um gjaldskrá fyrir félagsmenn sem var
töluvert frábrugðin og hærri í krónum talið en lögbundinn taxti
héraðslækna sem var settur einhliða af yfirvöldum.
Félagsmenn virðast hafa verið vel meðvitaðir um stéttarstöðu
sína gagnvart Sjúkrasamlaginu en jafnframt því sem þeir vildu
tryggja stöðu sína þá var þeim umhugað um að sem flestir nytu
læknishjálpar. Þarna komu saman einstaklingar með sjálfstæða
atvinnustarfsemi og sömdu við félagasamtök um laun og þjón-
ustu án þess að ríkisvaldið hefði einhver afskipti. Fljótlega efldist
félagið og fundir voru haldnir nokkuð reglulega í félaginu þar
sem einkum var rætt um fagleg málefni og það hóf útgáfu Lækna-
blaðsins árið 1915. Útgáfa þess var þrekvirki hvernig sem á það
er litið en með því tókst að halda úti fræðilegri umræðu og birta
fróðleik fyrir lærða sem leika sem annars hefði líklega ekki kom-
ist út fyrir fámennan hóp lækna í Reykjavík.
Á fundi í Læknafélagi Reykjavíkur í nóvember 1916 var kosin
nefnd til athuga hvort bæri að stofna heildarsamtök lækna og í
henni sátu Guðmundur Magnússon prófessor, Guðmundur Hann-
esson héraðslæknir í Reykjavík og Matthías Einarsson skurðlækn-
ir í Reykjavík. Á næstu mánuðum voru málefni hins fyrirhugaða
félags stundum til umræðu í Læknablaðinu en undirtektir voru
frekar daufar enda fátt sem ýtti á eftir slíkri stofnun.
Héraðslæknar voru embættismenn ríkisins og það var ekki
nein samkeppni milli lækna, þar voru engir sjálfstætt starfandi
læknar heldur hafði hver sitt hérað og sjúklingar leituðu yfirleitt
ekki annað en til síns héraðslæknis. Þetta var líklega ein af ástæð-
um þess að ekki var fyrr stofnað til heildarsamtaka lækna en
víða erlendis var það samkeppnin sem knúði lækna til samtaka.
Sérfræðingarnir og samkeppnin var í Reykjavík og í ljósi þessa er
það athyglisvert að það er framvarðasveit Læknafélags Reykjavík-
ur sem hefur forgöngu um stofnun Læknafélags Íslands til þess
að virkja alla lækna til samstarfs félagslega og fræðilega. Helsti
hvatamaðurinn, Guðmundur Hannesson, þekkti vel hvernig það
var að vera starfandi læknir á landsbyggðinni og hann skynjaði
að tímarnir væru að breytast. Í grein sem hann skrifaði í að-
draganda stofnunar félagsins sagði hann meðal annars: „Nú eru
hér fleiri læknar en embætti eru til og eftir fáein ár verða senni-
lega embættislausir læknar víðsvegar um land. Við rekum okkur
þá á samkeppnina, kosti hennar og lesti. Það verður vandlifaðra
en áður og sama nauðsyn hér sem annarsstaðar að fylgja föstum
reglum í allri framkomu.“ Hann taldi hagsmunum læknastétt-
arinnar best borgið með því að stofna samtök og koma sér upp
reglum til þess að taka á annmörkum frjálsræðisins. Tilgangur-
inn var einnig að „efla samvinnu og bróðerni milli lækna“ og
auka fræðslu og þekkingu en aðalatriði var að allir læknar stæðu
saman gagnvart markaðnum og öðrum sem vildu yfir þeim ráða.
Tillaga að lögum Læknafélags Íslands var send út til lækna
í mars árið 1917 og var hún samþykkt en samkvæmt þeim átti
að kjósa stjórn félagsins skriflega fyrir nóvember og á fundi í
Læknafélagi Reykjavíkur í ársbyrjun 1918 var Læknafélag Ís-
lands stofnað. Borist höfðu 34 atkvæðaseðlar til stjórnarkjörs og
féllu atkvæði þannig að Guðmundur Hannesson prófessor var
kjörinn formaður, Guðmundur Magnússon varð gjaldkeri og Sæ-
mundur Bjarnhéðinsson yfirlæknir ritari. Varamaður var kosinn
Matthías Einarsson skurðlæknir og fjórðungsfulltrúar voru: fyrir
Vestfirðinga Halldór Steinsson í Ólafsvík, fyrir Norðlendinga
var Steingrímur Matthíasson á Akureyri og Georg Georgsson
á Fáskrúðsfirði fyrir Austfirðinga en ekki þótti ástæða til að
Sunnlendingar hefðu sérstakan fulltrúa. Nokkru síðar bárust 5
atkvæðaseðlar til viðbótar og töldust stofnfélagar því vera 39.
Fyrsti aðalfundur Læknafélags Íslands var haldinn á sal
Menntaskólans í Reykjavík 1. júlí 1919. Alls mættu 32 læknar og 7
Guðmundur Hannesson, formaður Lækna-
félags Íslands 1917-1923 og 1927-1933.
Katrín Thoroddsen barnalæknir var fyrst
kvenna til að sitja aðalfund LÍ en hún var
þá starfandi læknir í Reykjavík. Hún út-
skrifaðist 1921, önnur kvenna á Íslandi.
Magnús Pétursson, formaður Læknafélags
Íslands 1933-1934 og 1935 til 1951.
Í Læknablaðinu er skráð
og varðveitt tilurð, saga og
þróun Læknafélagsins frá
upphafi og fram á þennan
dag.