Morgunblaðið - 23.06.2018, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ 2018
Gersk ævintýri gerast víðar en í fótboltanum. Í lok maí hélthópur málfræðinga í austurveg á tveggja daga ráðstefnu íSankti-Pétursborg. Auk íslenskra og rússneskra fræði-manna voru þátttakendur m.a. frá Noregi, Svíþjóð og
Bandaríkjunum. Gestgjafar voru þau Júrí Kleiner og Jelena Krasnova,
prófessorar í norrænum málum við
Sankti-Pétursborgarháskóla, en
við Ingunn Hreinberg Indr-
iðadóttir, doktorsnemi í íslenskri
málfræði, sáum um skipulagið af
hálfu Háskóla Íslands.
Flestir fyrirlesarar mæltu á
ensku en nokkrir á dönsku, t.d. Ís-
landsvinurinn Boris Zharov, sem
sagði frá Mikhajl Steblín-
Kamenskí, brautryðjanda í nor-
rænum fræðum í Sankti-Péturs-
borg. Liðin eru 115 ár frá fæðingu
þessa merka fræðimanns, sem er
án efa þekktastur fyrir bók sína Heimur Íslendingasagna sem Helgi
Haraldsson, prófessor í Ósló, þýddi.
Sum erindanna lutu að tengslum norrænna manna við framandi
þjóðir. Þannig greindi Michael Schulte, íslenskumælandi Þjóðverji og
prófessor í Kristjánssandi, frá persneskum áhrifum á norrænan orða-
forða um manntafl. Miðausturlandafræðingurinn Þórir Jónsson
Hraundal talaði um tökuorð
í forníslensku úr málum sem
skyld eru tyrknesku. Rúss-
neski prófessorinn Júrí Kús-
menko var hins vegar á
norðurslóðum og fjallaði um
Sama og Finna í forn-
íslenskum bókmenntum,
m.a. út frá sjónarhóli erfðafræði.
Málbreytingar voru öðrum fyrirlesurum hugleiknar. Kristján Árna-
son talaði um „upplausn“ norrænunnar og lagði út af þeirri staðreynd
að önnur Norðurlandamál hafa breyst miklu meira en íslenska. Mar-
grét Jónsdóttir gerði að umtalsefni breytileika í tilteknum orða-
samböndum í íslensku. Auður Hauksdóttir ræddi um samband dönsku
og íslensku, sem er margslungnara en oft er talið. Halldór Ármann Sig-
urðsson, prófessor í Lundi, sagði frá óvæntum breytingum á sænsku
fallakerfi. Þá töluðu Sigríður Sigurjónsdóttir og bandaríska málvís-
indakonan Joan Maling í sínum erindum um orðalag á borð við „það var
barið mig“. Það er aðallega þekkt í máli barna og unglinga en heyrist æ
oftar hjá fullorðnum líka og hefur hlotið mikla athygli málfræðinga inn-
an lands sem utan. Loks fjallaði höfundur þessa pistils um atriði í ís-
lenskri setningagerð sem talin hafa verið einstök fyrir íslensku en eru
það þó sennilega ekki.
Sérstaklega ánægjulegt er að geta þess að allmargir ungir og upp-
rennandi fræðimenn fluttu erindi á ráðstefnunni, þ. á m. doktorsnemar
við Háskóla Íslands. Rússneskur doktorsnemi viðraði einnig hug-
myndir sínar um forníslenska setningafræði, sem áheyrendum þóttu
afar nýstárlegar.
Þannig sýndi ráðstefnan í Sankti-Pétursborg hve hollt er að stefna
saman fræðimönnum frá ólíkum löndum sem oft vinna innan mismun-
andi fræðahefða. Þessi nýjasta útrás – eða öllu heldur innrás – ís-
lenskrar málfræði er enn ein staðfestingin á alþjóðlegri skírskotun
þessarar fræðigreinar.
Bjarmalandsför
íslenskra málfræðinga
Tungutak
Þórhallur Eyþórsson
tolli@hi.is
Pétur mikli Rússakeisari stofnaði Sankti-
Pétursborg og háskólann þar líka.
Fyrir rúmri viku efndi Félag stjórnmála-fræðinga í samstarfi við Stofnun stjórn-sýslufræða og stjórnmála við Háskóla Ís-lands til ráðstefnu um afleiðingar og
eftirköst efnahagshrunsins fyrir 10 árum. Fleiri að-
ilar eru á ferð með fundarhöld af þessu tilefni og
má þar ekki sízt nefna Samtök sparifjáreigenda.
Slíkar umræður eru bæði fróðlegar og gagnlegar.
Það skiptir máli að nota þessi tímamót til að rifja
upp það sem gerðist og leggja mat á hvernig til
hefur tekizt um endurreisn Íslands. Í stórum drátt-
um verður ekki annað sagt en að það hafi tekizt
vel, alla vega í efnahagslegum skilningi.
Á þessari ráðstefnu fluttu fjórir fyrirlesarar er-
indi um ýmiss konar rannsóknir sem þeir hafa gert
á þessum atburðum og þar kom að sjálfsögðu
margt athyglisvert fram eins og vænta mátti.
Þó var það svo að það voru fyrirspurnir og at-
hugasemdir tveggja ráðstefnugesta, sem vöktu
mesta athygli þess sem hér skrifar.
Einn fyrirlesari brá upp glæru, þar sem fram
kom hvaða rannsóknarnefndir
hefðu verið settar á fót og um
hvað. Sú glæra varð tilefni at-
hugasemdar frá einum fundar-
manna, sem benti á að engin slík
rannsóknarnefnd hefði verið
skipuð til að semja skýrslu um
áhrif hrunsins á heimili landsins.
Þetta er auðvitað rétt eins og
allir sjá um leið og það hefur verið sagt.
Þessi athugasemd varð svo til þess að annar ráð-
stefnugestur tók til máls og benti á að um tíu þús-
und heimili hefðu glatast í hruninu og að hrunið
hefði verið persónugert í heimilum landsins, sem
hefðu það eitt til saka unnið að hafa tekið húsnæð-
islán.
Þessar tvær athugasemdir verkuðu á mig sem
það merkasta sem fram kom á ráðstefnunni með
fullri virðingu þó fyrir því háskólafólki sem þar tal-
aði. Og um leið vöknuðu spurningar um, hvers
vegna Alþingi hefði ekki látið rannsaka áhrif
hrunsins á þennan þátt samfélagsins. Kannski má
að einhverju leyti spyrja sömu spurningar varðandi
rannsóknir háskólamanna.
Og áreiðanlega sitthvað til í því sem einn fyrir-
lesari hafði orð á að kannski hefði almenningur
lært meira af hruninu heldur en stjórnmálamenn-
irnir.
Þegar rætt er við þá sem stóðu nálægt land-
stjórninni á árunum 2009-2013, þegar fyrsta
ómengaða vinstri stjórnin sat að völdum, verður
ljóst að í þeim hópum standa eftir vonbrigði vegna
eins þáttar þessara mála umfram aðra, þ.e. að rík-
isstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur hafi mistekizt að
slá skjaldborg um heimilin í landinu eins og ljóst
má vera af þeim fjölda fjölskyldna sem misstu
heimili sín og nefnt var hér að framan.
Nú er ekki tilefni til að hafa uppi ásakanir á einn
umfram annan af því tilefni. Sú ríkisstjórn tókst á
við eitt erfiðasta verkefni sem nokkur ríkisstjórn
hefur fengið í fangið á lýðveldistímanum. Það breyt-
ir hins vegar ekki veruleika málsins.
Og þar er áreiðanlega að hluta til komin skýring
á þeirri djúpstæðu reiði sem enn má finna í sam-
félaginu vegna þessara atburða.
Endurreisninni verður ekki að fullu lokið fyrr en
það sálræna og tilfinningalega tjón hefur verið
bætt.
Framundan er meiri háttar uppgjör í samfélagi
okkar vegna kjaramála, þar sem „sjálftaka“ sumra
þjóðfélagshópa eftir hrun mun koma við sögu. Aug-
ljóst er að húsnæðismálin munu verða þar í brenni-
depli. Staðan á þeim vettvangi hefur ekki verið jafn
slæm og nú í um 60 ár. Fólk getur hvorki keypt né
leigt. Að auki eru vísbendingar um,
að það séu ekki bara bygging-
arverktakar og leigufélög í eigu
fjármálafyrirtækja, sem þar eigi
hlut að máli heldur séu stærri
sveitarfélög, jafnvel undir stjórn
vinstri manna(!), að hagnast óhóf-
lega á þessari stöðu.
Húsnæðismálin verða áreiðan-
lega lykilþáttur í lausn kjaramála á næstu mánuðum
og misserum og þar má ýmislegt læra af fyrri tíð,
svo sem kjarasamningunum sumarið 1965, þegar
samið var um byggingu Breiðholtsíbúðanna.
En það er umhugsunarefni fyrir ríkisstjórnina,
hvort hún eigi kannski að íhuga ábendingar þeirra
tveggja ráðstefnugesta sem hér hefur verið vitnað
til og setja af stað vinnu, strax í sumar, til þess að
taka saman ítarlega skýrslu um afleiðingar hrunsins
fyrir heimilin í landinu og hvort síðbúnar aðgerðir
til að mæta þeim afleiðingum geti komið hér við
sögu. Auðvitað var ýmislegt gert á þeim tíma eins
og menn muna en það var bersýnilega ekki nóg.
Frá hruni hafa verið starfandi hér samtök sem
hafa ekki átt auðvelt með að ná athygli stjórnvalda,
þ.e. Hagsmunasamtök heimilanna. Það gæti verið
skynsamlegt fyrir ráðherra að tala við það fólk sem
þar starfar, hlusta á það og bregðast við.
Í grunninn snúast þær athugasemdir sem hér
hefur verið vitnað til um þetta:
Af hverju er sjálfsagt að rannsaka hrun banka?
Af hverju er sjálfsagt að rannsaka hrun sparisjóða?
Af hverju er sjálfsagt að rannsaka Íbúðalánasjóð?
En af hverju er ekki sjálfsagt að rannsaka hrun
heimilanna?
Þessar athugasemdir eru réttmætar. Þær hafa að
sjálfsögðu komið fram áður með ýmsum hætti. En á
þær hefur ekki verið hlustað.
Ef ráðamenn þjóðarinnar hafa vit á að hlusta nú
getur það greitt leið þeirra út úr öngstræti, sem
þeir eiga sjálfir mestan þátt í að hafa komið sér í.
Tími kominn til að hlusta
Málflutningur
Hagsmunasamtaka
heimilanna
verðskuldar athygli
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Þótt enskan sé auðug að orðum,enda samruni tveggja mála,
engilsaxnesku og frönsku, á hún að-
eins eitt og sama orðið, „pride“, um
tvö hugtök, sem íslenskan hefur eins
og vera ber um tvö orð, stolt og
hroka. Þess vegna er sagt á ensku,
að „pride“ sé ein af höfuðsyndunum
sjö. Íslendingar myndu ekki segja
það um stolt, sem hefur jákvæðan
blæ, þótt þeir myndu vissulega telja
hroka vera synd.
Ég minnist á þetta vegna þess, að
íslenska þjóðin fylltist stolti vegna
frábærs árangurs landsliðsins í
knattspyrnu síðustu tvö árin. Íslend-
ingar eru fámennasta þjóð, sem
keppt hefur til úrslita í heimsmótinu
í knattspyrnu. En hvers vegna fyllt-
umst „við“ stolti? Vegna þess, að
okkur finnst við eiga eitthvað örlítið í
sigurgöngu íslenska landsliðsins.
Þótt liðsmennirnir, þjálfararnir og
aðrir hlutaðeigendur hafi vissulega
unnið sigrana, en ekki við hin, deilum
við öll með þeim einhverju sérstöku,
kunnuglegu og dýrmætu, þótt það sé
ekki beinlínis áþreifanlegt: Þjóðerni.
Spekingar fræða okkur á því, að
þjóðernisvitund sé mannasetning frá
nítjándu öld. Hvað sem öðrum líður,
á það ekki við um Íslendinga. Við
höfum frá öndverðu verið sérstök
þjóð. Snemma á elleftu öld var Sig-
hvatur Þórðarson skáld staddur í
Svíþjóð, og hafði kona ein orð á því,
að hann væri svarteygur ólíkt mörg-
um Svíum. Orti þá Sighvatur, að hin
íslensku augu sín hefðu vísað sér
langt um „brattan stíg“. Enn kvað
hann, að hann hefði gengið „á fornar
brautir“, sem ókunnar væru viðmæl-
andanum. Um svipað leyti, árið 1033,
gerðu Íslendingar fyrsta alþjóða-
samning sinn, og var hann við Nor-
egskonung.
Spekingar vara okkur líka við
hroka. En stolt er ekki hroki og þjóð-
rækni ekki þjóðremba. Um eitt
minnir lífið á knattspyrnuleik:
Stundum hittum við í mark og stund-
um fram hjá, öðru hvorum megin.
Fyrir bankahrunið 2008 gætti nokk-
urs hroka með sumum Íslendingum,
en eftir það virtust sumir vilja miða
fram hjá markinu hinum megin og
gera minna úr þjóðinni en efni
standa til. Við hittum í mark með því
að vera þjóðræknir heimsborgarar,
stolt af þjóð okkar án lítilsvirðingar
við aðra, hvorki hrokagikkir né und-
irlægjur.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Stolt þarf ekki
að vera hroki
SUMARBLÓMA
ÚTSALA
20-50% afsláttur