Skírnir - 01.09.2016, Qupperneq 13

249tveggja alda afmæli híb
senn út ef „ekki verða rammar skorður við reistar“ því að „jafnvel
hjá bestu mönnum er annaðhvert orð á dönsku, [en] hjá almúganum
mun hún haldast við lengst“. Rask sá líka glöggt að „öll bókaskript
á íslensku og prentun [var] nærri undir lok liðin og málið víða farið
að spillast“. Hann spáði því að í Reykjavík mundi enginn skilja ís-
lensku að hundrað árum liðnum og varla nokkur í landinu öllu að
liðnum öðrum 200 árum þar frá nema gripið yrði til varna. Rask
skildi það glöggum skilningi að íslenskan myndi ekki lifa af ef litið
væri á hana sem minjagrip á safni til minningar um forna frægð. Til
þess að lifa af þyrfti hún að vera í daglegri notkun til tjáningar um
hversdaglega hluti jafnt og fræði og fornar sögur. Hann taldi það
helst duga til varnar íslenskunni að stofna félag í þeim tilgangi „að
útgefa alls konar bækur á íslenskri tungu“, eins og hann orðaði það
í boðsbréfi til Íslendinga og Íslandsvina í Kaupmannahöfn á nýárs-
dag 1816 um að stofna Hið íslenska bókmenntafélag. Það hefur
verið tilgangur félagsins þau 200 ár sem það hefur starfað „að styðja
og styrkja íslenska tungu og bókvísi og menntun og heiður hinnar
íslensku þjóðar“.
Hin skilyrta hrakspá Rasks um framtíð íslenskrar tungu til 300
ára hefur sem betur fer ekki ræst, enda hófst hann þegar handa
ásamt vini sínum, séra Árna Helgasyni sem varð fyrsti forseti
Reykjavíkurdeildar Bókmenntafélagsins — og fleirum að reisa
rammar skorður við slíkri óheillaþróun, umfram allt með stofnun
Bókmenntafélagsins. Íslendingum hefur tekist vel að sinna hvoru
tveggja, málvernd og málrækt fyrstu tvær aldirnar af spátímabili
Rasks. Starf Bókmenntafélagsins í 200 ár hefur án efa skipt þar máli.
Með stofnun Bókmenntafélagsins og framlagi Rasks til endurreisnar
íslenskrar tungu vann hann Íslandi ómetanlegt gagn. Hans verður
lengi minnst sem eins mesta velgjörðarmanns Íslendinga.
Útgáfa Bókmenntafélagsins
Í Bókmenntafélaginu runnu saman tveir hugmyndafræðilegir
straum ar sem mótuðu menntun og menningu á Íslandi eins og víðar
í Evrópu í upphafi 19. aldar: Annars vegar skynsemishyggja hinnar
alþjóðlegu upplýsingarstefnu og hins vegar rómantíska hreyfingin
skírnir