Skírnir - 01.09.2016, Blaðsíða 59

295varðmaður gamla íslands
stjórnarskrárinnar. Einnig var vísað til yfirlýsinga Ólafs Ragnars
fyrir forsetakosningarnar 2012 um að kvótamálin væru stærsta mál
þjóðarinnar þegar hann sagði þá að erfitt væri „að hugsa sér mál
sem væri eðlilegra að setja í þjóðaratkvæðagreiðslu ef tiltekinn hluti
þjóðarinnar krefðist þess …“ (Svanur Kristjánsson 2015b: 344).
Ríkisstjórnarflokkarnir óttuðust augljóslega að Ólafur Ragnar
yrði við áskorunum fjölda fólks og stæði í vegi fyrir staðfestingu
væntanlegra laga. Þar með færi það í þjóðaratkvæðagreiðslu og yrði
mjög sennilega hafnað. Frumvarpið dagaði því uppi í þinginu. Þar
með varð ljóst að þingmeirihlutinn ætlaði í reynd forseta Íslands
meira vald en stjórnarskráin sagði til um. Málskotsréttur forsetans
og þjóðaratkvæðagreiðsla vék fyrir synjunarvaldi forseta Íslands.
Þessi atburðarás vekur enn og aftur athygli á merkilegu fram-
lagi Ólafs Ragnars Grímssonar til eflingar íslensku lýðræði: Að
vekja til lífs málskotsrétt forseta og þjóðaratkvæðagreiðslur í sam-
ræmi við stjórnarskrá lýðveldisins frá 1944. Kjörtímabilið 2012–
2016 sýndi jafnframt að Ólafur Ragnar fylgdi ekki endilega föstum
málefnalegum reglum við ákvarðanir sínar heldur beitti hann
geðþóttavaldi. Að mínu mati var ósamkvæmni forsetans reyndar á
stundum með ólíkindum. Þannig varð Ólafur Ragnar ekki við
áskor unum sumarið 2013 um að hafna lögum um lækkun veiði -
gjalda sem eingöngu stjórnarþingmenn studdu — en 70% þjóðar-
innar voru á móti.31 Í ársbyrjun 2011 neitaði hann hins vegar að
staðfesta Icesave-samning sem ⅔ hluti þingmanna — stjórnar-
flokkar og stærsti flokkur stjórnarandstöðunnar — samþykktu og
rúmur meirihluti (60%) kjósenda studdi.
Ólafur Ragnar Grímsson var alla tíð yfirlýstur andstæðingur
aðildar Íslands að Evrópusambandinu. Eftir aðeins rúmt ár í for-
setaembætti lýsti hann því yfir á blaðamannafundi í höfuðborg
Bandaríkjanna, Washington, að það þjónaði ekki hagsmunum Ís-
lands að ganga í sambandið. Aðspurður sagðist hann eingöngu vera
að ítreka stefnu ríkisstjórnarinnar („Heimsókn forseta …“ 1997).
skírnir
31 37 stjórnarþingmenn greiddu atkvæði með frumvarpinu en einn sat hjá, út-
gerðarmaðurinn Páll Jóhann Pálsson. Allir 25 þingmenn stjórnarandstöðunnar
greiddu atkvæði á móti. Sjá http://althingi.is/thingstorf/thingmalin/atkvaeda-
greidsla/?nnafnak=48881.