Skírnir - 01.09.2016, Qupperneq 85

FINNUR DELLSÉN
Gagnrýnin og vísindaleg hugsun
1. Inngangur
Í einni víðlesnustu grein sem út hefur komið eftir íslenskan heim-
speking, „Er hægt að kenna gagnrýna hugsun?“, kallaði Páll Skúla-
son (1987) eftir aukinni áherslu á gagnrýna hugsun í íslensku
samfélagi. Þetta ákall Páls heyrðist fyrst í útvarpi árið 1985 og hlaut
talsverðan hljómgrunn í íslensku fræða- og menntasamfélagi næstu
tvo áratugi.1 Segja má að krafan um að hugsa gagnrýnið hafi þó náð
nýjum hæðum í kjölfar efnahagshrunsins á Íslandi árið 2008, enda
töldu margir (og telja enn) að orsakir hrunsins megi að miklu leyti
rekja til skorts á gagnrýninni hugsun — ekki aðeins meðal stjórn-
málamanna, embættismanna og fjölmiðlamanna heldur einnig
meðal fræðafólks og vísindamanna. Engu að síður er því enn oft
haldið fram að sú hugsun sem á sér stað innan vísinda — vísindaleg
hugsun — sé í eðli sínu gagnrýnin.2 Sé það rétt höfum við litla sem
enga ástæðu til að hafa áhyggjur af skorti á gagnrýninni hugsun í
Skírnir, 190. ár (haust 2016)
1 Hin síðari ár hefur grein Páls einnig orðið tilefni til talsverðrar umræðu meðal ís-
lenskra heimspekinga um eðli og mikilvægi gagnrýninnar hugsunar. Sjá til dæmis
Björn Þorsteinsson 2005, Mikael M. Karlsson 2005, Ólafur Páll Jónsson 2008,
Guðmundur Heiðar Frímannsson 2010 og Eyja Margrét Brynjarsdóttir 2013, auk
þeirra mörgu rita sem nefnd eru hér á eftir. Auk þessa er rétt að nefna sérstaklega
að nýlega kom út bókin Hugleiðingar um gagnrýna hugsun eftir Henry Alexan-
der Henrysson og Pál Skúlason (2014) þar sem hugmyndir Páls úr greininni voru
útfærðar frekar.
2 Sjá til dæmis grein tólf háskólakennara við HÍ og HR í Fréttablaðinu haustið 2010,
„Gagnrýnin hugsun og skólastarf“ (Anna Ingólfsdóttir o.fl. 2010). Greinin var
svar við grein þáverandi menntamálaráðherra þar sem færð voru rök fyrir því að
þjálfun í gagnrýninni hugsun ætti að vera hluti af námi vísindamanna (Katrín
Jakobsdóttir 2010). Henry Alexander Henrysson (2013b) hefur fjallað um þessar
greinar og umræðuna sem skapaðist í háskólasamfélaginu um þetta leyti. Kristján
G. Arngrímsson hefur einnig nýlega stungið upp á því að skilgreina gagnrýna
hugsun sem vísindalega hugsun í grein um efnið í Kjarnanum (Kristján G. Arn-
grímsson 2013); sjá einnig svar Henrys Alexanders Henryssonar (2013a) í sama riti.