Skírnir - 01.09.2016, Page 91

327gagnrýnin og vísindaleg hugsun
Þótt þessi gagnrýni Róberts sé að mörgu leyti sannfærandi sem
rök gegn því að leggja gagnrýna hugsun að jöfnu við leið hinnar vís-
indalegu aðferðar tel ég ekki rétt að draga þá ályktun að hið fyrr-
nefnda sé í raun fáguð fordómaleið. Í næsta hluta mun ég útskýra
hvað ég tel vera megingallann á þessari ályktun, en ég held að það
sé einnig gagnlegt að svara rökum Róberts fyrst lið fyrir lið. Hvað
fyrsta atriðið varðar — að gagnrýnin hugsun sé nátengd rökum í
meðfórum Páls — þá er hér tæpast um að ræða atriði sem skilur á
milli fordómaleiðarinnar annars vegar og leiðar hinnar vísindalegu
aðferðar hins vegar. Ástæðan er sú að rök eru ekki endilega a priori,
heldur geta þau líka verið a posteriori — og nefnast þá reynslurök
(e. empirical argument). Annaðhvort höfða slík rök til reynslu með
einum eða öðrum hætti eða þá að rökin eru hreinlega reynsla.11 Þótt
fordómaleiðin (eða a priori-leiðin) tengist rökhyggju þýðir það að
sjálfsögðu ekki að fordómaleiðin hafi einkarétt á því að beita
rökum, né heldur að rök séu fyrirferðarminni í leið hinnar vísinda-
legu aðferðar. Rök fordómaleiðarinnar eru einfaldlega a priori-rök,
en rök hinnar vísindalegu aðferðar eru aftur á móti reynslurök.
Rökum er beitt í báðum leiðunum, en eðli þeirra raka sem beitt er
í leiðunum tveimur er ólíkt.
Sams konar svar á við um annað atriðið sem Róbert nefnir —
þá staðreynd að gagnrýnin hugsun leggur áherslu á að skoðanir
þurfi að byggjast á fullnægjandi forsendum. Bæði fordómaleiðin og
leið hinnar vísindalegu aðferðar mæla með því að þær forsendur
sem við höfum fyrir skoðunum okkar séu fullnægjandi, en for-
sendurnar sem lögð er áhersla á í þessum tveimur leiðum eru eðli
málsins samkvæmt af ólíku tagi. Forsendur hinnar vísindalegu að -
ferðar eru (oft ef ekki iðulega) reynslustaðhæfingar, þ.e.a.s. stað -
hæfingar sem vísa til beinnar reynslu. Til dæmis höfðar hin vísi -
nda lega aðferð Peirce oft til staðhæfinga sem lýsa tilraunum eða at-
skírnir
11 Það telja í það minnsta þeir sem aðhyllast undirstöðuhyggju (e. foundational-
ism) í þekkingarfræði, svo sem Laurence BonJour (sjá til dæmis BonJour og Sosa
2003). Samkvæmt þessari afstöðu geta rök mín fyrir því að það sé tölvuskjár fyrir
framan mig til dæmis einfaldlega verið sú staðreynd að ég skynja tölvuskjáinn.
Þessi rök þurfa ekki vera í fullyrðingaformi og þaðan af síður þurfa þau að vera
orðuð í setningu.