Skírnir - 01.09.2016, Síða 93

329gagnrýnin og vísindaleg hugsun
Róberts að því leyti að ég tel rangt að leggja megi gagnrýna hugsun
að jöfnu við leið hinnar vísindalegu aðferðar. Ég tel, með öðrum
orðum, að gagnrýnin hugsun svari hvorki til fordómaleiðarinnar né
til leiðar hinnar vísindalegu aðferðar. Raunar tel ég að gagnrýnin
hugsun svari ekki til neinnar af þeim leiðum sem Peirce ræðir í „The
Fixation of Belief“, og af þeim sökum efast ég um að það sé yfirleitt
sérstaklega gagnlegt að ræða um gagnrýna hugsun út frá flokkunar-
kerfi Peirce. Hér er ekki við Peirce að sakast enda nefnir hann
gagnrýna hugsun hvergi í umræddri grein og ekki yfirlýst markmið
hans að gera grein fyrir slíkri hugsun.
Til að rökstyðja þetta vil ég fyrst benda á að hin fræga flokkun
Peirce á fjórum leiðum til að mynda sér skoðun er ekki tæmandi.
Þrjóskuleiðin, kennivaldsleiðin, fordómaleiðin og leið hinnar vís-
indalegu aðferðar eru vissulega ólíkar leiðir til að mynda sér skoð -
un, en það eru líka til margar aðrar leiðir. Við getum til dæmis
ímyndað okkur andhverfur allra þeirra leiða sem Peirce nefnir.
Þannig væri andhverfa þrjóskuleiðarinnar sú leið — sem kannski
mætti kalla bölmóðsleiðin— sem kveður á um að maður skuli alltaf
trúa því sem manni fellur verst í geð. Að sama skapi mætti ímynda
sér andófsleið, sem fælist í því að trúa andstæðu (rökfræðilegri
neitun) þess sem tiltekið kennivald segir manni að sé rétt. Svona
mætti halda áfram og búa til andhverfur fordómaleiðarinnar og
leiðar hinnar vísindalegu aðferðar líka. Reyndar getum við auðveld-
lega ímyndað okkur enn fleiri leiðir. Þriðjudagsleiðin, svo dæmi sé
tekið, kveður á um að maður skuli trúa öllu því sem maður heyrir
fyrst getið um á þriðjudögum. Svona mætti halda endalaust áfram.
Hin augljósa niðurstaða af þessu er sú að til eru óendanlega margar
leiðir til að mynda sér skoðanir þótt Peirce ræði að sjálfsögðu aðeins
endanlega margar (fjórar).14
skírnir
14 Hér mætti spyrja hvaða máli það skipti að hægt sé að ímynda sér óendanlega
margar leiðir af þessu tagi í ljósi þess hversu fjarstæðukenndar (eða „langsóttar“)
þessar leiðir virðast vera. Svarið er að það er málinu óviðkomandi hvort þetta
séu leiðir sem fólk notar í raun og veru. Sú staðreynd að mögulegt er að ímynda
sér leiðir af þessu tagi sýnir fram á að flokkunarkerfi Peirce er ekki tæmandi og
að þar af leiðandi er mögulegt að gagnrýnin hugsun svari ekki til neins af þeim
fjórum leiðum sem Peirce nefnir. Þess utan held ég reyndar að sumar af þeim