Skírnir - 01.09.2016, Side 94

Þetta gæti virst lítilvæg niðurstaða en af þessu leiðir að ekki er
hægt að fullyrða að ef gagnrýna hugsun er ekki hægt að leggja að
jöfnu við eina tiltekna leið af þeim fjórum sem Peirce nefnir þá hljóti
að vera hægt að leggja hana að jöfnu við eina af þeim þremur sem
eftir standa. Sá möguleiki er með öðrum orðum til staðar að
gagnrýnin hugsun sé ein af þeim óendanlega mörgu leiðum sem
Peirce ræðir ekki í greininni. Raunar hefði ég haldið að þetta ætti
fyrirfram að teljast langtum líklegasti möguleikinn í ljósi þess að
Peirce nefnir gagnrýna hugsun hvergi í grein sinni. Vert er að nefna
í þessu samhengi að grein Peirce var fyrsti hlutinn í greinaröð í tíma-
ritinu Popular Science Monthly undir yfirskriftinni „Illustrations of
the Logic of Science“, þar sem Peirce ræðir áhrifamiklar hugmyndir
sínar um vísindalega aðferð. Greinin sem um ræðir, „The Fixation
of Belief“, þjónaði þeim tilgangi að vera inngangur að þessari um-
fjöllun hans um vísindaheimspeki en var ekki ætlað að fjalla um
muninn á gagnrýninni og gagnrýnislausri hugsun.
Eins og áður segir tel ég að gagnrýnin hugsun svari ekki til
neinnar af þeim fjórum leiðum til skoðanamyndunar sem Peirce
ræðir, og sé því hvorki hægt að leggja að jöfnu við leið hinnar vís-
indalegu aðferðar né við fágaða fordómaleið. Til að forðast mis-
skilning er rétt að taka fram að ég er ekki að segja að gagnrýnin
hugsun sé ósamrýmanleg þessum tveimur leiðum. Þvert á móti tel
ég að gagnrýninni hugsun sé oft beitt samhliða, eða sé jafnvel hluti
af, þessum tveimur leiðum til skoðanamyndunar. Þetta mætti
kannski orða þannig að þeir sem fara fordómaleiðina og/eða leið
hinnar vísindalegu aðferðar geti gert það með gagnrýnum hætti
jafnt sem gagnrýnislausum. Svo notað sé aðeins tæknilegra orðalag
þá tel ég að gagnrýnin hugsun annars vegar og svo fordómaleiðin og
leið hinnar vísindalegu aðferðar hins vegar séu ósundurlægar
(e. non-exclusive) leiðir, þ.e. útiloki ekki hvor aðra. Á hinn bóginn
verðum við líka að hafa í huga að þótt gagnrýnin hugsun samrýmist
330 finnur dellsén skírnir
leiðum sem hér hafa verið nefndar séu í notkun. Til dæmis leyfi ég mér að full-
yrða að andófsleiðin sé nokkuð vinsæl meðal ákveðins hóps sem efast um allt
yfirvald. En eins og áður segir skiptir þetta í sjálfu sér engu máli fyrir þau rök sem
ég er hér að setja fram.