Skírnir - 01.09.2016, Side 95

331gagnrýnin og vísindaleg hugsun
þessum tveimur leiðum er ekki þar með sagt að hægt sé að leggja
slíka hugsun að jöfnu við aðra hvora leiðina.
Í næsta hluta mun ég færa frekari rök fyrir því að gagnrýna
hugsun sé ekki hægt að leggja að jöfnu við leið hinnar vísindalegu
aðferðar, en fyrst ætla ég að útskýra í stuttu máli hvers vegna
gagnrýna hugsun sé ekki hægt að leggja að jöfnu við fordóma -
leiðina. Ástæðan er einfaldlega sú að það að „mynda sér skoðun í
sem bestu samræmi við þær skoðanir sem maður hefur þegar“ er
eitthvað sem hægt er að gera án þess að vera gagnrýninn, þ.e.a.s. án
þess að hafa „rannsakað hvað í [fullyrðingunni eða skoðuninni] felst
og fundið fullnægjandi rök fyrir henni“. Eitt dæmi um þetta er
þegar einstaklingar styðjast við órökstuddar skoðanir í rökstuðningi
sínum fyrir enn öðrum skoðunum. Til dæmis hafa þeir sem aðhyll-
ast samsæriskenningar tilhneigingu til að trúa ýmsum órökstuddum
fullyrðingum sem þeir nota síðan í rökstuðningi sínum fyrir heldur
langsóttum kenningum. Þótt samsæriskenningasmiðir af þessu tagi
hafi augljóslega ekki þar með fundið fullnægjandi rök fyrir kenn-
ingum sínum geta kenningarnar engu að síður verið í mjög góðu
samræmi við þær skoðanir sem þeir hafa fyrir.
Annað dæmi um að hægt sé að beita fordómaleiðinni án þess að
beita gagnrýninni hugsun í skilningi Páls birtist í rökfærslum sem á
íslensku kallast niðursöllun að fáránleika (lat. reductio ad absur-
dum). Í slíkum rökfærslum er sýnt að tilteknar fullyrðingar (sem
einhver trúir eða heldur fram) leiði rökfræðilega til mjög ótrú-
verðugrar niðurstöðu eða jafnvel mótsagnar. Forn-Grikkinn Zenon
beitti til dæmis þessari tegund rökfærslna við góðan orðstír í tilraun
sinni til að sýna fram á að breytingar séu ómögulegar. Tökum nú
eftir því að samkvæmt fordómaleiðinni ætti sá sem er andlag slíkrar
niðursöllunar — hvers skoðanir einhver hefur sýnt fram á að leiði
til ótrúverðugrar niðurstöðu — að öðru jöfnu að fallast á hina ótrú-
verðugu niðurstöðu. Ástæðan er sú að hin ótrúverðuga niðurstaða
er að öðru jöfnu í besta mögulega samræmi við þær skoðanir sem
maður hefur fyrir. Samræmið gæti ekki verið meira enda leiðir hin
skírnir
15 Í athugasemd við fyrri útgáfu þessarar greinar benti ritrýnir á að þótt niðurstaðan