Skírnir - 01.09.2016, Side 103

339gagnrýnin og vísindaleg hugsun
leita ályktun. Samvinna vísindamanna af því tagi sem hér um ræðir
hefur skilað ómældum árangri á undanförnum áratugum og eins og
áður segir væri stór hluti vísindastarfs óhugsandi án hennar. Rétt er
að rifja upp í þessu samhengi að þótt vísindamenn úr ólíkum áttum
skilji ekki hvað hinir vísindamennirnir eru að gera geta þeir engu
að síður haft umtalsverða réttlætingu fyrir þeim fullyrðingum sem
kollegar þeirra setja fram (sbr. umfjöllunina í 4. hluta). Það er því í
sjálfu sér ekkert þekkingarfræðilega athugunarvert við samstarf af
þessu tagi, jafnvel þótt það feli ekki endilega í sér að vísindamenn-
irnir séu að hugsa gagn rýnið um það sem samstarfsfólk þeirra
leggur af mörkum til greinarinnar.
Önnur ályktun sem draga mætti af því að stór hluti raunverulegs
vísindastarfs gengur gegn boðorði gagnrýninnar hugsunar — og sú
sem ég tel rétta — væri að viðurkenna að hlutverk gagnrýninnar
hugsunar í vísindum sé að mörgu leyti takmarkað. Við þurfum með
öðrum orðum að endurskoða þá hugmynd að gagnrýnin hugsun sé
nauðsynlegur og órjúfanlegur hluti af öllu vísindastarfi. Þetta þýðir
að sjálfsögðu ekki að gagnrýnin hugsun hafi ekki mikilvægu hlut-
verki að gegna í ýmsu öðru samhengi, til dæmis þegar vísindamenn
rökræða um vísindalegar kenningar sín á milli eða þegar þeir eru
fengnir til að ritrýna grein á sínu sérsviði. Og raunar er einnig æski-
legt að viðkomandi vísindamenn beiti gagnrýninni hugsun þegar
kemur að því að spyrja sig hvort væntanlegt samstarfsfólk sé í raun
og veru traustsins vert. Ég er því hvorki að gera lítið úr gagnrýninni
hugsun sem slíkri né halda því fram að útrýma eigi gagnrýninni
hugsun úr vísindum. En þetta þýðir þó að vísindaleg hugsun — eða
leið vísindalegrar aðferðar, svo notað sé orðalag Páls og Peirce —
ætti ekki að leggja að jöfnu við gagnrýna hugsun. Slíkt felur ekki
aðeins í sér djúpstæðan misskilning á eðli nútímavísindastarfs,
heldur vanmetur það einnig mikilvægi trausts og vitnisburðar í vís-
indarannsóknum samtímans.
6. Lokaorð
Ég hef fært rök fyrir því að gagnrýnin hugsun í skilningi Páls Skúla-
sonar sé ekki það sama og sú hugsun eða aðferðafræði sem vísindin
skírnir