Skírnir - 01.09.2016, Blaðsíða 109

345afturhvarf til fasisma?
á móti fulltrúalýðræðinu. En þeir neita að viðurkenna að það bygg-
ist á togstreitu ólíkra pólítískra og félagslegra afla. Í þeirra augum er
aðeins einn „sannur“ almenningur; aðrir hópar séu í raun ekki lög-
mætur hluti af þjóðinni. Eins og Jan-Werner Müller (2016) hefur
bent á leggja margir popúlistar því andlýðræðislegan skilning í full-
trúalýðræði sem á um margt skylt við hugmyndir fasista.
Popúlistaflokkar gegna einnig svipuðu hlutverki og fasista-
flokkar í flokkakerfinu: Ef þeim tekst að afla fjöldafylgis koma þeir
til greina sem hugsanlegir samstarfsaðilar íhaldsflokka við stjórn-
armyndun. Skörun milli þjóðernis-róttækni annars vegar og þjóð -
ernis-íhalds hins vegar í menningar-, félags- og innflytjendamálum
virðist skipta þar minna máli, þótt hún auðveldi íhaldsflokkum að
starfa með róttækum þjóðernisflokkum. Áhrif popúlista á stefnu
hefðbundinna vinstri flokka eru öðruvísi. Á árunum milli stríða
sóttu fasistaflokkar fylgi sitt til allra stétta, en mistókst í flestum til-
fellum að höfða til iðnverkamanna í borgum sem héldu áfram að
kjósa kommúnista og sósíaldemókrata. Nú hefur popúlistaflokkum
tekist að höggva skörð í raðir kjósenda vinstri flokka í þéttbýli með
því að leggja aukna áherslu á velferðarmál og baráttuna gegn inn-
flytjendum. Í sumum tilfellum hafa vinstri flokk ar brugðist við
þessari samkeppni með því að taka upp mun harðari afstöðu í inn-
flytjendamálum til að koma í veg fyrir fylgistap.
Popúlistaflokkar njóta nú fylgis um 20–25% kjósenda í mörgum
Evrópulöndum. Þeir sækja fylgi sitt bæði til kjósenda sem áður
höfðu kosið hægri og vinstri flokka, en stuðningur við þá er þó mun
meiri meðal karla en kvenna. Eins og hér verður sýnt hafa þeir ekki
enn reynst nægilega sterkir til að ná meirihluta á þingi, enda fer
aðdráttarafl þeirra mjög eftir pólitískum aðstæðum í hverju landi.
Sums staðar hefur hófsömum hægri og vinstri flokkum tekist að
halda niðri þjóðernisflokkum með því að sniðganga þá eða veikja
með því að gera sumar hugmyndir þeirra að sínum. Stundum eiga
kerfisþættir þátt í að halda popúlistum í skefjum. Þannig hefur þeim
gengið mun verr að ná fótfestu á þjóðþingum í þeim ríkjum þar sem
hlutfallskosningar eru ekki við lýði, eins og í Bretlandi og Frakklandi
(Mudde 2014: 217–226). Í öðrum tilvikum hafa íhaldsflokkar, t.d. í
Ungverjalandi, grafið undan þeim með því að taka upp harða þjóð -
skírnir