Skírnir - 01.09.2016, Qupperneq 113

349afturhvarf til fasisma?
Þótt popúlistaflokkar séu ólíkir innbyrðis eiga flestir þeirra það
skylt með fasistaflokkum að vilja hvorki skilgreina sig til hægri né
vinstri. Það sama má segja um andúð á milliríkjabandalögum eða
yfirþjóðlegum samtökum, eins og Þjóðabandalaginu á þriðja og
fjórða áratugnum og Evrópusambandinu nú á tímum. Annað sam-
eiginlegt einkenni má kenna við „sjálfsmyndastjórnmál“ og þörfina
á að bregðast við ógn sem talin er stafa af þjóðernis- og menningar-
hnignun. Með því að berjast gegn meintri spillingu og veikleika
ráðandi valdahópa líta fasistar og popúlistar á sig sem pólitískt utan -
garðsafl sem sé þess umkomið að bjarga þjóðinni úr ógöngum. Loks
hefur þjóðernisáróður gegn minnihlutahópum eins og útlendingum,
innflytjendum og hælisleitendum tekið á sig mynd menningarlegrar
kynþáttahyggju. Það séu aðeins hinir „sönnu“ og „fullgildu“ sem
geti talist til þjóðarinnar.
Íhaldsmenn og róttækir hægri flokkar:
Samvinna, sniðganga eða útilokun?
Eins og bandaríski sagnfræðingurinn Robert Paxton (2004) hefur
lagt áherslu á nægir ekki að einblína á hugmyndafræði eða áróður
fasista til að skilgreina þá; það verður einnig að beina sjónum að at-
höfnum þeirra. Þótt taka beri stefnuskrá fasistaflokka og hugmyn-
dasmiði þeirra alvarlega höguðu fasistar oft seglum eftir vindi og
hvikuðu frá stefnumálum sínum til að greiða fyrir pólitískum
stundarhagsmunum. Þeir voru t.d. reiðubúnir að vinna tímabundið
með sumum stóratvinnurekendum að sameiginlegum andlýðræðis-
legum markmiðum,9 eins og að berjast gegn Weimar-lýðveldinu eða
berja niður verkföll í Pó-dalnum á Ítalíu. Fyrirboðar þess að fas-
istar komist til valda einskorðast ekki við hefðbundin viðvörunar-
merki eins og öfgakenndan þjóðernisáróður eða hatursglæpi. Meira
máli skipti ef pattstaða myndast í stjórnkerfinu eftir stjórnmála-
og/eða efnahagskreppu sem gerir það óstarfhæft vegna þess að
skírnir
9 Hér má t.d. nefna Harzburg-bandalag Hitlers og blaðakóngsins Alfreds Hugen-
berg, stjórnarformanns Krupp-samsteypunnar gegn stjórn Heinrichs Brüning
kanslara.