Skírnir - 01.09.2016, Side 123

359afturhvarf til fasisma?
forystu Geerts Wilders. Í báðum þessum ríkjum fara óvinsælar sam-
steypustjórnir íhaldsflokka og sósíaldemókrata með stjórnartaum-
ana. En fullyrða má að án alvarlegrar pólitískrar og efnahagslegrar
kreppu geti popúlistaflokkar ekki komist einir til valda. Sagan sýnir
að hægri þjóðernisflokkar eru nær því markmiði ef íhaldsmenn fara
að apa eftir þeim og taka upp öfgakenndan þjóðernisáróður í von um
að höfða til kjósenda þeirra. Eins og hér hefur komið fram keppa
róttækir hægri flokkar nú ekki aðeins við íhaldsflokka um atkvæði
í sumum Evrópuríkjum heldur einnig við Jafnaðarmannaflokka í
þeirri von að ná inn í hefðbundinn kjósendahóp þeirra.
Hinum fjölmörgu fasistaflokkum og fasistahreyfingum á ár-
unum milli stríða tókst aðeins að ná völdum í tveimur ríkjum,
Þýskalandi og Ítalíu, þótt þeir kæmust í stjórn í Ungverjalandi og
Rúmeníu um stuttan tíma. Sá munur er á popúlistaflokkum sam-
tímans og fasistaflokkum að opinbert markmið er ekki að afnema
lýðræðiskerfið eða fylgja herskárri útþenslustefnu til að endur-
heimta „heilbrigði þjóðarinnar“ eftir hnignunartímabil. Hins vegar
má draga í efa að öfgafyllstu flokkarnir séu í raun stuðningsmenn
lýðræðiskerfisins þar sem þeir viðurkenna ekki lögmæti ákveðinna
samfélagshópa. Loks eiga þeir það sameiginlegt með fasistum að
fylgja róttækri þjóðernisstefnu sem beinist gegn yfirþjóðlegum
öflum og minnihlutahópum.
Sumum popúlistaflokkum hefur tekist að draga úr ágreiningi við
hefðbundna hægri flokka — og jafnvel vinstri flokka í sumum til-
fellum — með því að beina sjónum að innflytjendamálum. Þeir hafa
einnig náð árangri í að fá hefðbundna kjósendur vinstri flokka
meðal verkamanna og lágstétta á sitt band með því að draga úr
áherslu á efnahagslega frjálshyggju og leggja meira upp úr félags-
og velferðarmálum. Þeir hafa tengt málflutning sinn gegn útlend-
ingum við félagslegt öryggi með því að halda því fram að erlent
vinnuafl sé að taka störf þeirra sem fyrir eru. Markmiðið með
slíkum áherslubreytingum er einnig að sýna að þeir skilgreini sig
ekki út frá hefðbundnum hægri/vinstri mælikvörðum. Eins og fas-
istaflokkar fjórða áratugarins hafa þeir lagt áherslu á að draga upp
mynd af sér sem nýju afli sem beri enga ábyrgð á þeirri samfélags-
kreppu sem hefðbundnir flokkar á hægri og vinstri væng hafi steypt
skírnir