Skírnir - 01.09.2016, Page 146

INGI BJÖRN GUÐNASON
Íslenska sveitasagan og þríleikur
Jóns Kalmans1
— Um bókmenntahefð —
Fyrsta prósaverk Jóns Kalmans Stefánssonar leit dagsins ljós árið
1996. Bókin heitir Skurðir í rigningu og markar upphafið að þríleik
skáldsagna sem allar gerast í sveit vestur á landi á áttunda áratug 20.
aldar. Síðan fylgdu sögurnar Sumarið bakvið Brekkuna (1998) og
Birtan á fjöllunum (1999).2 Sögusvið þessara verka skaut nokkuð
skökku við þegar þau komu út því skáldsögur, sem gerðust í sveit,
voru orðnar afar fátíðar á tíunda áratug liðinnar aldar — og eru það
raunar enn. Sé hins vegar litið til sögu íslenskrar sagnagerðar blasir
við önnur mynd, því lengst af var sveitin helsti vettvangur hennar.
Framan af var sveitasöguhefðin því miðlæg í íslenskum bókmennt -
um og innan hennar fóru fram menningarleg, fagufræðileg og
þjóðfélagsleg átök hvers tíma.3
Upp úr miðri 20. öld hætti sveitin smám saman að vera mikil-
vægur vettvangur bókmenntanna og þegar liðið er á sjöunda ára-
tuginn hefur sveitasagan að mestu leyti runnið sitt skeið sem
samfelld bókmenntahefð. Þótt sveitasöguþríleikur Jóns Kalmans
komi út um það bil þremur áratugum síðar er hann skrifaður í beinu
framhaldi af sveitasagnahefð fyrri tíma. Engu að síður er hann að
ýmsu leyti frábrugðin gömlu sveitasögunum, m.a. hvað form og
Skírnir, 190. ár (haust 2016)
1 Grein þessi er byggð á kaflanum „Sveitin og sveitasögur“ í MA-ritgerð minni í
almennri bókmenntafræði, sjá Ingi Björn Guðnason 2009: 5–37.
2 Þegar vísað er til þessara verka með beinum tilvitnunum í meginmáli er hér notast
við skammstafanirnar Sír, SbB og Báf ásamt blaðsíðutali innan sviga.
3 Hér verður hugtakið bókmenntahefð notað um sveitasögurnar, fremur en bók-
menntagrein, enda rúmast undir hatti hennar ólík verk frá ólíkum tímum sem eiga
fátt sameiginlegt annað en sögusviðið sem reyndar er síbreytilegt með tilliti til
þjóðfélagsaðstæðna hverju sinni.