Skírnir - 01.09.2016, Qupperneq 151

387íslenska sveitasagan
sögusvið sveitarinnar. Til að mynda gerist um það bil þriðjungur
Pilts og stúlku í Reykjavík þótt hún sé fyrst og fremst sveitasaga og
sveitin í raun forsenda skáldsögunnar. Af þessu má samt ráða að
grundvallarandstæðurnar sveit og borg hafa fylgt íslenskri skáld-
sagnagerð lengi.
Á síðustu áratugum hefur upphaf íslenskrar skáldsagnagerðar
verið til gagngerrar endurskoðunar hjá fræðimönnum með rann-
sóknum og útgáfum á handritum frá 18. og 19. öld (Matthías Viðar
Sæmundsson 1996a: 144–188). Sú endurskoðun hefur grafið undan
þeim forsendum sem liggja að baki svokölluðu „opinberu upphafi“
skáldsagnaritunar á íslensku sem gjarnan er markað útkomu fyrstu
prentuðu skáldsögunnar, Pilts og stúlku.5 Hvort sem upphaf skáld-
sagnagerðar á íslensku er sett við útgáfu Pilts og stúlku eða því fund-
inn staður fyrr, eða kenningum um upphaf yfirleitt hafnað, hafði
sú skáldsaga engu að síður mikil áhrif. Þeirra áhrifa gætti einkum í
formi og innihaldi sagnanna sem fylgdu í kjölfarið. Í þriðja bindi
Íslenskrar bókmenntasögu lýsir Matthías Viðar Sæmundsson skáld-
sagnaritun 19. aldar með þeim orðum að Jón Thoroddsen hafi
„kynnt ákveðið söguform hérlendis sem margir höfundar líktu
næsta ósjálfrátt eftir, enda ekki ofmælt að bók hafi æxlast af bók því
sami sjónleikurinn var endurtekinn hvað eftir annað með smávægi-
legum breytingum“ (1996b: 523). Þetta æxlunarferli var ríkjandi allt
fram á fyrstu tvo áratugi 20. aldar eins og Matthías Viðar rekur ítar-
lega í bók sinni Ást og útlegð. Form gerð, sögusvið og viðfangsefni
sagnanna var í stuttu máli sagt afar einsleitt.6 Borgaralegar raunsæis-
sögur Einars H. Kvaran, Ofur efli (1908) og Gull (1911), færa sögu -
sviðið reyndar alfarið til Reykja víkur og mega þær teljast fyrstu
íslensku „borgarskáldsögurnar“. Fleiri skáldsögur sem hafa Reykja-
skírnir
5 Orðalagið „opinbert upphaf“ í tengslum við Pilt og stúlku er sótt í Íslenska bók-
menntasögu,. sbr. Matthías Viðar Sæmundsson 1996b: 501 og Jón Yngvi Jóhanns -
son 2006a: 225.
6 Matthías Viðar Sæmundsson (1986: 17) tengir þessa einsleitu formgerð m.a. við
formgerð þjóðsagna og tekur tvær þjóðsögur sem dæmi: „Þjóðsögurnar tvær lýsa
á einfaldan hátt þeim vanda sem er hugmyndafræðileg uppistaða hinnar nýju
sagnagerðar, 1850–1920. Nær allar skáldsögur tímabilsins lýsa baráttu ástar og
reglu, þarfar og boðs.“